Cù Tuấn dịch từ The Economist.
Ứng dụng hấp dẫn nhất thế giới cũng là ứng dụng bị nghi ngờ nhất.
Với những video hát nhép và nhảy đẹp mắt, TikTok từng tự xưng là “nơi lạc quan cuối cùng trên internet”. Kể từ khi ra mắt chỉ năm năm trước, ứng dụng này đã mang lại một tia sáng lạc quan ấm áp cho hơn 1 tỷ người dùng của mình, cũng như một cuộc cạnh tranh băng giá với các phương tiện truyền thông xã hội đang chiếm lĩnh thị trường ở Thung lũng Silicon. Với sự trỗi dậy của nó, một phần của ngành công nghiệp công nghệ tưởng chừng như không còn sự cạnh tranh đã lại chuyển sang chiến đấu tích cực.
Tuy nhiên, ngay cả khi TikTok làm hài lòng người tiêu dùng và các nhà quảng cáo, những người khác tin rằng ứng dụng lạc quan này cũng có mặt tối. ByteDance, chủ sở hữu của nó, có trụ sở chính tại Trung Quốc, nơi mà chính phủ nghiện việc giám sát và tuyên truyền – khiến nó trở thành một một ứng dụng truyền thông đáng lo ngại. Khi sức ảnh hưởng của TikTok ngày càng tăng và khi các cuộc bầu cử xuất hiện ở Mỹ, thì Quốc hội Mỹ đã dấy lên một cơn bão ở cả lưỡng đảng về vai trò được cho là “con ngựa thành Troy” của TikTok.
Sự cường điệu về TikTok là có cơ sở — và những lo ngại cũng vậy. Ứng dụng này đã làm thay đổi sự cạnh tranh trên phương tiện truyền thông xã hội. Tuy nhiên, nếu không được kiểm soát, TikTok là nguy hiểm đối với những kẻ thù của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Việc tìm ra cách để TikTok hoạt động an toàn ở phương Tây là một bài kiểm tra về việc liệu hoạt động kinh doanh toàn cầu và internet toàn cầu có thể còn nguyên vẹn khi quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc xấu đi hay không.
Bên dưới giao diện đơn giản của TikTok là một trí tuệ nhân tạo tiên tiến đáng sợ. Sở trường tìm hiểu những gì mọi người thích xem đã giúp TikTok có 1 tỷ người dùng đầu tiên chỉ trong một nửa thời gian mà Facebook phải mất để có được số người dùng tương tự. Ở Mỹ, người dùng trung bình dành 50% thời gian trên ứng dụng này mỗi ngày so với thời gian người dùng sử dụng Instagram. Doanh thu của TikTok dự kiến sẽ đạt 12 tỷ đô la trong năm nay và 23 tỷ đô la vào năm 2024, ngang bằng với YouTube. Những người sáng tạo trẻ tuổi đang đổ xô vào ứng dụng này — cùng với một số người lớn tuổi hơn cũng tham gia. Tuần này The Economist đã tham gia TikTok (không có múa lửa đâu, chúng tôi hứa đấy).
Hiệu ứng đối với sự cạnh tranh này là rất ấn tượng. Năm 2020, các quỹ tín thác của Mỹ đã kiện Facebook, hiện được gọi là Meta, vì bị cáo buộc đã thống trị mạng xã hội. Ngày nay những lo lắng như vậy có vẻ thật kỳ dị; Meta đã bị TikTok ảnh hưởng đặc biệt nghiêm trọng khi các cổ phiếu công nghệ giảm điểm và công ty đang tái thiết kế các sản phẩm của mình để bắt chước TikTok. Mỹ thường cáo buộc Trung Quốc bắt chước các sản phẩm tư bản. Bây giờ thì việc sao chép diễn ra theo chiều ngược lại.
Tuy nhiên, những lo ngại về quyền sở hữu Trung Quốc của TikTok đã âm ỉ từ lâu. Donald Trump đã cố gắng và thất bại trong việc buộc ByteDance bán công ty TikTok của Mỹ cho một chủ sở hữu trong nước Mỹ vào cuối nhiệm kỳ tổng thống của ông. Ngày nay, với việc TikTok có quy mô tăng gấp đôi so với thời Trump và với mối quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc đang ở mức kém hơn, mọi thứ đang đạt đến thời điểm quan trọng.
Rủi ro được trích dẫn thường xuyên nhất là quyền riêng tư. Chính phủ Trung Quốc tự cho mình quyền yêu cầu bất kỳ dữ liệu nào họ thích từ các công ty có trụ sở tại nước này. Mặc dù hầu hết các TikToker không bị Đảng Cộng sản làm phiền khi phân tích các kỹ thuật múa lửa của họ, nhưng dòng video của ứng dụng có thể được phân tích dữ liệu về khuôn mặt và giọng nói để thêm vào bức tranh toàn cảnh kỹ thuật số mà Trung Quốc đang xây dựng tại nước này. Tuy nhiên, lo lắng này có lẽ là phóng đại. Hầu hết thông tin như vậy có thể được thu thập từ giao diện người dùng của TikTok hoặc mua lại trực tuyến — đặc biệt là về người dùng Mỹ, những người ít được luật bảo mật dữ liệu bảo vệ. Lợi thế của việc tiếp cận dữ liệu từ bên trong TikTok sẽ là không đáng kể.
Vấn đề lớn hơn, không được đánh giá cao với TikTok là cơ hội mà nó mang lại cho Trung Quốc để thao túng những gì mà lượng lớn khán giả nước ngoài nhìn thấy của ứng dụng này. TikTok đã vượt ra khỏi lĩnh vực giải trí lạc quan để trở thành một nền tảng tin tức lớn. Mở ứng dụng này và trong hàng loạt các bài hát và tiểu phẩm, bạn có thể thấy các cuộc biểu tình tại Tòa án Tối cao Mỹ hoặc hình ảnh Boris Johnson đang nổi cơn thịnh nộ. Một phần tư người dùng Mỹ cho biết họ coi TikTok là một nguồn tin tức. Ở các quốc gia có phương tiện truyền thông chính thống yếu hơn, tỷ lệ này cao tới 50%.
Điều đó khiến cho trụ sở chính của TikTok tại Trung Quốc trở thành mối lo lắng nghiêm trọng. Chính phủ Trung Quốc tích cực can thiệp vào các phương tiện truyền thông trong nước; bốn năm trước, chính phủ đã đóng cửa một ứng dụng ByteDance phổ biến khác, không bị ảnh hưởng bởi những trò đùa lật đổ được chia sẻ trên đó. Người kiểm duyệt nội dung của TikTok ở bên ngoài Trung Quốc. Nhưng thuật toán của ứng dụng được phát triển ở Bắc Kinh. Một chỉnh sửa ở đây hoặc ở đó có thể tạo thêm sức hút cho các video nghi vấn về nguồn gốc Trung Quốc của covid-19, chẳng hạn hoặc đổ lỗi cho NATO về cuộc chiến ở Ukraine. Bởi vì mỗi người dùng nhận được một nguồn cấp dữ liệu được cá nhân hóa, nên khó có thể phát hiện ra sự giả mạo.
TikTok khẳng định không có sự can thiệp nào như vậy xảy ra. Nhưng một công ty dễ bị bắt nạt bởi một chính phủ độc tài bị ám ảnh bởi sự thao túng của giới truyền thông rõ ràng là một rủi ro. Bất cứ ai coi điều này là hoang tưởng nên xem xét hồ sơ của Trung Quốc ở Hồng Kông. Nếu không có các cơ chế an toàn mới, một ngày nào đó các nước phương Tây có thể phải đóng cửa TikTok.
Bước đầu tiên để tránh điều đó liên quan đến các bản sửa lỗi kỹ thuật. TikTok đang làm việc với các cơ quan quản lý của Mỹ về một khuôn khổ trong đó dữ liệu của người dùng Mỹ do Oracle, một công ty của Mỹ, nắm giữ với quyền truy cập hạn chế đối với nhân viên của TikTok tại Trung Quốc. Để giải quyết câu hỏi thao túng, TikTok đã đề nghị cho phép các bên thứ ba kiểm tra thuật toán của nó. Thật khó để hiểu hộp đen của một chương trình AI — liệu có quá nhiều video ủng hộ Trump chỉ ra rằng ai đó ở Bắc Kinh đang kéo một đòn bẩy hay đơn giản là khán giả thích nội dung phân cực? Nhưng việc hiển thị mã nguồn và cho phép kiểm tra liên tục cách thuật toán được cập nhật sẽ cung cấp một số đảm bảo nhất định.
Che giấu
Bước khó hơn là củng cố sự độc lập của TikTok. Những nỗ lực của ByteDance nhằm tách quyền quản lý của TikTok khỏi công ty mẹ phải tiến xa hơn nữa. TikTok cuối cùng phải chịu trách nhiệm trước một hội đồng quản trị độc lập của riêng mình, với các thành viên từ bên ngoài Trung Quốc (lý tưởng là bao gồm một số người nói vì lợi ích lớn hơn là đơn thuần đầu tư mạo hiểm). Quyền sở hữu và quyền biểu quyết của nó nên được phân phối rộng rãi hơn để mang lại cho người nước ngoài nhiều tiếng nói hơn, chẳng hạn bằng cách niêm yết bên ngoài Trung Quốc. Đây sẽ là những cách chứng minh rằng TikTok thực sự tự chủ.
Trung Quốc có thể bỏ qua tất cả những điều này. Gần đây, quốc gia này đã phân loại các thuật toán đề xuất nội dung là một công nghệ quan trọng và có thể phản đối việc mã nguồn của TikTok được đưa ra công khai để mổ xẻ. Nước này sẽ không dễ dàng nhượng lại bất kỳ quyền kiểm soát công ty nào cho người nước ngoài. Nhưng họ phải thừa nhận rằng nếu họ muốn các công ty của mình hoạt động trên toàn cầu trong các lĩnh vực nhạy cảm, trong khi quốc gia này vẫn còn là chế độ chuyên quyền, trong đó nhà nước tìm cách kiểm soát hoạt động kinh doanh, thì cần phải điều chỉnh. Nếu Trung Quốc từ chối, kết quả có thể là TikTok — và nhiều công ty khác giống như nó — sẽ bị loại khỏi phương Tây hoàn toàn
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét