TỰ CỨU KHI BỊ CHÁY

Phải làm gì khi gặp sự cố hỏa hoạn ? 

Tại Mỹ các học sinh tiểu học được giáo dục, người dân Việt Nam đều không biết!

Gặp hỏa hoạn và cơ thể đã bị bắt lửa thì chúng ta nên xử lý tính huống đó như thế nào, đây không phải là điểu ai cũng biết. Hầu hết mọi người trong cơn hoảng loạn đã thực hiện sai cách và dẫn đến hậu quả nghiêm trọng.

Khi cơ thể bị cháy, việc mà nhiều người ngay lập tức làm - đó là chạy một cách hoảng loạn hoặc lấy quần áo để dập lửa. Tuy nhiên, hãy nhớ, đây là những hành động không khôn ngoan tí nào !

Chạy như thế sẽ làm tăng oxy tạo điều kiện cho lửa cháy nhanh hơn, đồng thời với việc này là chúng ta sẽ hít thở mạnh hơn, cơ thể sẽ hít phải khói độc nhanh hơn, đây chính là nguyên nhân gây tử vong nhiều nhất.

Ngoài ra, nơi dễ bị tổn thương nhất khi bị cháy là đầu và mặt, do đó nếu chúng ta đứng hoặc ngồi, lửa sẽ bắt cháy từ dưới lên trên nhanh hơn và đương nhiên hậu quả sẽ vô cùng nghiêm trọng.

  Vậy chúng ta làm gì khi bị cháy ?

– Nếu cơ thể đã bị bắt lửa lớn, chúng ta phải thật bình tĩnh, ngay lập tức dùng hai tay bảo vệ khuôn mặt, đồng thời, nhanh chóng quỳ xuống và nằm úp về phía trước để dập lửa phần trước cơ thể ... Sau đó, lăn qua lăn lại để dập tắt lửa phía sau lưng và hai bên. Đây là những động tác đơn giản nhưng vô cùng hiệu quả.

– Không cố thu tìm vật giá trị hay các loại thú nuôi trong tòa nhà. Không cần tìm hiểu đám cháy xuất phát từ đâu vì bạn sẽ không đủ thời gian.

– Bò trên sàn nhà để thoát nếu có khói. Không khí sạch sẽ nằm thấp hơn khói. Khi hỏa hoạn, chúng ta luôn bị chết ngạt trước khi chết cháy.

– Trước khi mở cửa để thoát ra, dùng mu bàn tay đặt vào cánh cửa, nếu cửa nóng nghĩa là bên kia cửa đang cháy, mở cánh cửa đó ra khả năng lửa sẽ ập vào thiêu cháy bạn. Dùng mu bàn tay thay cho lòng bàn tay vì phòng hờ trường hợp bị phỏng nếu cửa nóng thì lòng bàn tay sẽ không bị bỏng.. Lòng bàn tay bỏng, sẽ gây cản trở cho việc vận động …. trong lúc thoát.

– Trước khi mở cửa, chú ý quan sát có khói bốc lên từ các khe cửa không.. Nếu có lửa và khói rất sát bên ngoài, mở ra khói và lửa sẽ ập vào. Khi quan sát không có khói luồn vào khe cửa thì dùng mua bàn tay sờ nắm cửa, nếu không ấm, nóng thì từ từ mở cửa và tìm lối thoát hiểm hay tìm tiếp các nơi có thể thoát ra tương tự như cách trên.

– Không trốn vào phòng kín, phòng tắm hay WC vì chắc chắn bạn sẽ chết ngạt.

– Trường hợp không tìm ra lối thoát, hoặc lối thoát bị bao trùm lửa. Hãy bình tình tìm vật dụng mềm như vải, gối, chăn hay bất cứ thứ gì mềm. Sau đó dùng vật cứng đập vỡ cửa kính, quăng các vật mềm ấy xuống đất để đỡ bạn phần nào trước khi nhảy thoát thân. Trường hợp lầu cao, hãy thoát dần trên các mái nhà lân cận.

–  Điều cuối cùng đừng quay lại khi bạn đã thoát ra ngoài.

Trên đây là những điều tưởng chừng như rất đơn giản nhưng không phải ai cũng biết hay đủ bình tĩnh để thực hiện khi bị cháy.

  Dù trong tình huống nguy hiểm nào, thì việc chúng ta bình tĩnh và có những cách xử lý khôn ngoan sẽ giảm thiểu tối đa hậu quả đáng tiếc cho bản thân, gia đình và những người xung quanh.

Hãy chia sẻ thông điệp này để tất cả mọi người được biết. Đây cũng là cách để chúng ta bảo vệ bản thân, già đình và xã hội .

 TonyNguyen chuyển

 

BÀI HỌC CẢI CÁCH NÀY NGÀY NAY CÒN GIÁ TRỊ THAM KHẢO KHÔNG?

 

BÀI HỌC CẢI CÁCH NÀY NGÀY NAY CÒN GIÁ TRỊ THAM KHẢO KHÔNG?

Lời mở đầu

   Vào năm 1894 (Minh Trị năm thứ 27) để thế giới hiểu thêm về người Nhật, đặc biệt tinh thần võ sĩ đạo và muốn giải thích người Nhật không phải là dân tộc hiếu chiến, Uchimura Kanzô ⁽¹⁾ (Nội Thôn Giám Tam, 1861~1930) đã cho xuất bản Japan and Japanese: Essays (Nhật Bản và Người Nhật Bản: Các Tiểu Luận) ở Tokyo, sách viết bằng tiếng Anh. Sau đó sách này được thêm phần mở đầu ở phần đầu sách và được xuất bản lại với nhan đề mới “Representative Men of Japan (Những Người Nhật Bản Tiêu Biểu)” vào năm 1908 (M41) ở Tokyo, cũng bằng tiếng Anh.

   Trong sách nói trên, 5 người Nhật tiêu biểu mà Kanzô đã tuyển chọn là: 1) Saigô Takamori (Tây Hương Long Thịnh, 1828~1877), người sáng lập ra một Nhật Bản mới, 2) Uesugi Yôzan (Thượng Sam Ưng San, 1751~1822), lãnh chúa (còn gọi là phiên chủ), 3) Ninomiya Sontoku (Nhị Cung Tôn Đức, 1787~1856), thánh nhân của nông dân, 4) Nakae Tôjyu (Trung Giang Đằng Thụ, 1608~1648), thầy giáo của thôn, 5) Nichiren Jyônin (Nhật Liên Thượng Nhân, 1222 ~1282), tăng lữ.

   Ở đây người viết xin được giới thiệu rất sơ lược về công cuộc cải cách của nhân vật thứ hai, Uesugi Yôzan, người mà Kanzô cho là đã thực hiện một quốc gia lý tưởng. Mục đích của bài giới thiệu này để quý độc giả xem phương pháp, phương châm cải cách của ông hiện nay còn giá trị tham khảo không? Chúng ta học được điều gì từ ông?

 

Lãnh trọng trách lúc 17 tuổi

Uesugi Yôzan tên là Harunori (Trị Hiến), Yôzan là hiệu, con thứ của phiên chủ (3 vạn thạch ⁽²⁾) của phiên ⁽³⁾ Takanabe (Cao Oa). Ông được sinh ra ở Edo vào năm 1751, lúc 10 tuổi ông được đón đến làm con nuôi cho Uesugi Shigesada (Thượng Sam Trọng Định), phiên chủ ⁽⁴⁾ của phiên Yonezawa (Mễ Trạch). Phiên Yonezawa nằm trong tỉnh Yamagata, đông bắc Nhật Bản, và trung tâm của phiên là thành phố Yonezawa ngày nay. Như có thể hiểu từ tên của phiên đây là vùng đất lạnh lẽo, nghèo khó và chuyên về nông nghiệp.

Gia tộc Uesugi có tổ sáng lập là Uesugi Kenshin (Khiêm Tín), danh tướng nổi tiếng thời Chiến Quốc. Phiên chủ đời thứ 2 có lương bổng 1 triêu 200 ngàn thạch nhưng vì theo phía bị thua nên chính quyền mới Tokugawa giảm xuống chỉ còn 300 ngàn thạch và phải chuyển sang phiên Yonezawa. Đến đời phiên chủ thứ 4 vì xử lý vấn đề thừa kế không khéo nên lương bổng giảm xuống chỉ còn 150 ngàn thạch. Thêm vào đó, phiên chủ đời thứ 5 xem trọng hình thức sang trọng và lãng phí nên tình trạng tài chính của phiên càng ngày càng xấu đồng thời phải bao ăn cho tập thể gia thần đông đảo có từ thời phiên chủ đầu tiên. Do đó đến lúc Yôzan đến làm con nuôi thì phiên Yonezawa là phiên nghèo nhất nhì trong Nhật Bản.

 Vào năm 1767 Shigesada (Trọng Định) ẩn cư, con nuôi Yôzan lên làm phiên chủ đời thứ 9 vào lúc 17 tuổi. Là phiên chủ trẻ tuổi lại mang trọng trách cải cách tài chính của phiên. Thầy dạy của Yôzan là Hosoi Heishyu (Tế Tỉnh Bình Châu), nho gia của phái tổng hợp ưu điểm của Chu tử học và Vương Dương Minh học ⁽⁵⁾ để thực tiễn, đã triệt để dạy ông đế vương học (môn học làm lãnh tụ) từ lúc đến làm con nuôi cho gia tộc Uesugi. Điều mà Hosoi dạy đi dạy lại là “Minh quân là cha mẹ của dân”. Yôzan lại là người ngoan ngoãn biết theo lời thầy.

 Vào tháng 8 năm lên làm phiên chủ, Yôzan đã đến đền thờ Kasugamyojin (Xuân Nhật Minh Thần), là thần bảo hộ của phiên Yonezawa dâng nạp lời thề sau.

1. Chăm chỉ siêng năng tu luyện văn võ theo quy định không lười biếng chểnh mảng.

2. Lấy việc làm cha mẹ của dân làm bổn phận trên hết.

3. Ngày đêm không quên lãng các điều sau:

• Không xa xỉ thì không có nguy hiểm.

• Bố thí nhưng không được lãng phí.

4. Làm việc sao cho không phạm các điều: nói và làm không như nhau, thưởng phạt không đúng, không thành thật, không lễ phép.

Tôi cam kết kiên trì giữ các lời thề nói trên. Nếu chểnh mảng lười biếng, xin thần phạt ngay. Xin phò hộ gia tộc tồn tại vĩnh cửu.

Là phiên chủ, Yôzan tự mình đứng ra thề hứa với thần nếu như chểnh mảng các điều thề trên sẽ sẵn sàng chịu thần phạt.

 Cải cách không phải là trông cậy vào người khác mà bắt đầu từ việc tự mình đứng ra tiên phong làm gương mẫu.

Cải cách thứ nhất

Với tinh thần nói trên, đề nghị cải cách đầu tiên của Yôzan là Lệnh đại tiết kiệm gồm 12 điều, với tinh thần “thay vì ngồi chờ bị diệt vong, thực hiện công cuộc đại tiết kiệm cho đến khi tâm và sức của quân và thần cạn hết”. Điều thứ nhất là giảm chi phí sinh hoạt của phiên chủ, kế đến giảm số người đi theo phục vụ khi đại diện phiên lên Edo làm việc, mặc y phục làm bằng vải bông (không dùng lụa), bữa ăn thường ngày là ngoài cơm chỉ một chén súp và một món ăn kèm theo. Yôzan tự mình đã thực hiện đúng theo quy định này trong suốt 16 năm. Kết quả chi phí sinh hoạt hàng năm của phiên chủ 1,500 lượng, tiết giảm được 200 lượng, 1/7,5 tổng số. Số tỳ nữ từ 50 người giảm còn 9 người. Yôzan cũng tự mình công bố tất cả chi phí sinh hoạt và chi phí giao tế của mình.

 Cải cách thứ hai

Vào năm thứ 2 sau khi nhận chức phiên chủ Yôzan lần đầu tiên đi thăm viếng thực địa của phiên. Sau những năm tháng dài thoái giảm của phiên do lãnh đạo của các đời phiên chủ trước, nông thôn hoang tàn, tinh thần dân làng ai cũng hụt hẫng chán nản. Nhìn thấy điều này, Yôzan tự cảnh giới với mình:

“Một khi sai lầm việc thống trị mà kỳ vọng giàu có ở người dân thì chẳng khác gì kỳ vọng dây dưa leo kết trái cà tím (ý nói là chuyện không có, là chuyện vô lý)!”

Sau đó ông bắt đầu cải cách thứ hai. Đó là cải cách nhân sự: dùng nhân tài đúng chỗ.

 Trong phiên của mình Yôzan đặt ra 3 loại quan chức. Loại quan chức thứ nhất là thôn trưởng và quan quản lý hành chính thôn để thay mặt Yôzan phụ trách vai trò làm “cha mẹ của dân”. Yôzan giảng giải nhiệm vụ của họ như sau:

“Con trẻ tự mình không có tri thức nhưng cha mẹ thấu hiểu được yêu cầu của con trẻ để săn sóc lo lắng cho chúng. Việc này làm được là do cha mẹ có chân tâm (thực lòng) muốn lo cho con cái. Chân tâm sinh ra từ bi (thương yêu). Từ bi sinh ra tri thức (hiểu biết). Có chân tâm thì không có việc gì không làm được. Là quan chức, phải đối xử tiếp xúc với dân chúng như người mẹ đối với con. Nếu các người có lòng tận sức cho dân thì không cần lo lắng mình không có đủ khả năng để lo cho họ.”

 Loại quan chức thứ hai là chức giáo sư đi tuần tiễu để giảng dạy dân chúng. Các quan chức này đi tuần tiễu trong giáo khu (phiên được chia làm 12 giáo khu) của mình để giảng giải tận tâm, kỹ càng và lịch sự cho dân chúng hiểu rõ các phong tục, lễ nghi như hiếu thảo đối với cha mẹ, từ bi đối với quả phụ, cô nhi, phép lịch sự của ăn uống và trang phục (ăn mặc), hôn lễ, tang chế.

 Loại quan chức thứ ba là cảnh sát. Nhiệm vụ của loại quan chức này là tra xét tội phạm, việc xấu và chiếu theo tội mà trừng phạt. Trong giáo khu có người phạm tội thì người đảm nhiệm chức giáo sư đi tuần tiễu để giảng dạy dân chúng phải chịu trách nhiệm. Yôzan giảng giải nhiệm vụ của 2 loại chức vụ nói trên như sau:

“Là giáo sư giảng giải cho dân chúng phải có lòng từ bi như Địa Tạng, trong lòng không được quên chính nghĩa bất động (không thể lay chuyền).”

“Là cảnh sát bên ngoài phải cho thấy chính nghĩa của Diêm Vương, phẫn nộ đối với điều bất chính nhưng trong lòng không được bỏ mất lòng từ bi như Địa Tạng.”

 Như vậy để xây dựng trật tự xã hội, bước đầu tiên Yôzan đã thực hiện là giáo dục và quy luật triệt để, và tinh thần căn bản của quan chức chân tâm từ bi.

 Thế lực chống đối cải cách

Đối với cải cách nào cũng có thế lực chống đối lại. Trường hợp của phiên Yonezawa là cuộc náo động của 7 gia tộc vào năm 1773. Bảy trọng thần đã kết nối với nhau lập văn bản kháng nghị cải cách gồm 45 điều và đã cưỡng chế bắt giam lỏng Yôzan vào một căn phòng trong thành. Lý do của phía chống đối là phiên lớn có mặt mũi của phiên lớn, một người con nuôi đến từ phiên nhỏ bé không thể nào đảm nhiệm được phiên chủ của phiên lớn như phiên của gia tộc Uesugi. Yôzan mới đưa ra đề nghị: để hội đồng của các giám sát với sự có mặt tham gia của giới võ sĩ (samurai) cấp thấp, phán định chủ trương của các trọng thần đúng hay của Yôzan đúng.

 Kết quả hội đồng giám sát đã quyết định “tiếp tục cải cách”, và nhất định phán quyết các trọng thần có người phải cắt bụng tự tử, người ẩn cư về hưu, người đóng cửa ăn năn sám hối tại nhà. Lúc đó Yôzan mới 23 tuổi.

 Để chỉ huy cấp dưới Yôzan đã dùng 3 nguyên tắc: công chính, công bình và công minh. Thêm vào đó là thưởng phạt nghiêm minh.

 Chính sách khai khẩn đất đai và chấn hưng sản xuất

Tài chính đương thời của phiên dựa vào nông dân nhưng nông dân đã nghèo khó nên không còn chỗ để có thể tiết kiệm nhiều, thêm vào thiên tai đã xảy liên tiếp. Do đó, cải cách của đại tiết kiệm và nhân sự của Yôzan có tính tiêu cực hướng nội chưa có thể nói là cải cách đầy đủ.

 Nhận thức được việc này Yôzan đã đề xướng “không để đất hoang”, “không tha thứ kẻ lười biếng”, khuyến khích dân chúng khai khẩn đất hoang, gia tăng diện tích đất thu thuế điền tô, và tự mình tiên phong đi cầm cuốc cày bừa. Các võ sĩ trong gia tộc, nông dân trong phiên thấy vậy đã noi gương theo. Nhờ vậy vào năm 1783 ở miền đông bắc Nhật Bản có xảy ra nạn chết đói lớn, ở phiên Nanbu và phiên Tsugaru có nhiều người chết vì đói nhưng ở phiên Yoneyama không có ai phải chết.

 Ngoài ra Yôzan còn cho người điều tra các đặc sản ở các nơi và tuyển chọn các thứ thích hợp cho phiên Yonezawa như cây sơn, dâu tằm ăn, cây ró (vỏ để làm giấy), hoa hồng và truyền bá rộng rãi cho nông dân. Vào năm 1768 ông cho mời các thợ dệt vải ở trong vùng Niigata đến dạy cho các tỳ nữ trong gia tộc vào lúc khởi đầu và sau đó khuyến khích mọi người khác theo học không kể giới võ sĩ hay nông dân. Đây là khởi nguồn của loại vải Yonezawa nổi tiếng của ngày nay ở Nhật Bản.

Quốc gia và dân chúng không phải là của riêng

Khi cải cách đã lên quỹ đạo vào tháng 2 năm 1785, lúc ông 35 tuổi Yôzan đột nhiên tuyên bố thoái vị ẩn cư. Yôzan nói rằng ông đã ơn nghĩa cho đời trước nhưng thật ra ông muốn tránh việc truyền nối địa vị phiên chủ xảy ra vấn đề không tốt cho phiên. Số là con ruột của phiên chủ đời trước lúc ông nối vị tên là Uesugi Haruhiro (Thượng Sam Trị Quảng) vừa đúng 22 tuổi. Khi truyền chức vị phiên chủ cho Haruhiro ông trao “Lời truyền quốc” cho phiên chủ mới với đại ý như sau:

1. Quốc gia là do tổ tiên truyền lại cho con cháu, không phải vật riêng của ta (phiên chủ).

2. Dân chúng là thuộc về quốc gia, không phải vật riêng của ta (phiên chủ).

3. Phiên chủ là tồn tại và hành động vì quốc gia dân chúng, quốc gia dân chúng không là tồn tại và hành động vì phiên chủ.

Nên để 3 điều này trong tâm và không nên quên.

   Tóm lại, đối với Yôzan quốc gia (đương thời là phiên) và dân chúng không phải là vật riêng của phiên chủ, quốc gia dân chúng tồn tại cho quốc gia dân chúng, và phiên chủ chỉ là lãnh đạo của quốc gia mà thôi. Nội dung này tương tự lời của tổng thống Abraham Lincoln của Hoa Kỳ trong diễn văn Gettysburg vào 1863, 78 năm sau: “government of the people, by the people, for the people” (chính phủ của dân, do dân và vì dân).

Đánh giá của đương thời

Đương thời chính quyền mạc phủ và hơn 260 phiên của toàn nước Nhật Bản đều khổ sở vì tình trạng tài chính khó khăn, là thời đại mà chế độ mạc phủ rung động từ cội rễ. Trong tình hình này, cải cách của một phiên ở vùng đông bắc Nhật Bản thành công đã gây kinh ngạc rất lớn cho mạc phủ và các phiên khác. Vào năm 1787 tướng quân mạc phủ đời thứ 11 Tokugawa Ienari (Gia Tề) đã khen ngợi và trao thưởng cho Yôzan.

 Vào ngày 12/3/1822 Yôzan qua đời thọ 72 tuổi. Lúc nghe được tin ông mất nguyên lão trung ⁽⁶⁾ của chính quyền mạc phủ Matsudaira Sadanobu (Tùng Bình Định Tín) than rằng: “Đã mất đi một minh quân duy nhất trong 300 chư hầu!”

Lời kết

   Về việc trả lời câu hỏi của tựa bài viết, người viết xin dành cho độc giả. Ở đây người viết xin giới thiệu thêm một câu nói khá nổi tiếng của Uesugi Yôzan mà người viết rất thích, đại ý là “Có thực hiện mới có thành công, không làm thì làm sao có thành công.” Vào ngày 27/9/2014 thành phố Yonezawa có mời đại sứ Hoa Kỳ tại Nhật Bản, bà Caroline Bouvier Kennedy đến thăm thành phố. Trong diễn văn bà có nói với đại ý “Cha tôi (cựu tổng thống John Fitzgerald Kennedy (1917~1963)) thường nói “Một người có thể thay đổi xã hội nhưng không có ai diễn đạt rõ ràng như ông Yôzan””⁽⁷⁾.

Nguyễn Sơn Hùng

Ngày 23/10/2021

        Thành Yonezawa
 

Ghi chú

1. Uchimura Kanzô: ở Nhật Bản ông được biết đến như một người tiên phong theo đạo Thiên chúa thời Minh Trị. Ông là người giới thiệu bằng sách tiếng Anh rằng võ sĩ đạo là tinh thần mà người Nhật có thể hãnh diện với thế giới, trước khi Nitobe Inazô cho xuất bản quyển “Bushido- The Soul of Japan bằng tiếng Anh vào năm 1899 tại Newyork. Ông kính yêu tinh thần võ sĩ đạo nhưng không thích tư tưởng trung quân ái quốc đương thời nên đã từ chối lễ lạy sắc chỉ về giáo dục của Minh Trị thiên hoàng và chủ trương hòa bình đối với chiến tranh Nhật Nga.
2. Thạch là đơn vị đo dung tích tương đương khoảng 180 lít, và 1 thạch lúa được xem là số lượng tiêu thụ lúa trong 1 năm của 1 người trưởng thành. Đương thời lương bổng được trả bằng lúa. 1 vạn=10 ngàn.
3. Phiên là các vùng địa phương có thể xem là các nước nhỏ trong Nhật Bản được thiên hoàng hoặc tướng quân (shogun trong tiếng Nhật, tương tự như chúa Trịnh ở nước ta) ban phong. Trước thời Minh Trị Duy Tân, Nhật Bản có khoảng 300 phiên. Sau Minh Trị Duy Tân, phiên được chuyển hoặc kết hợp thành huyện (ken trong tiếng Nhật) tương đương tỉnh ở nước ta. Hiện nay Nhật Bản được chia ra làm 1 đô (Tokyo) , 2 phủ Kyoto và Osaka) , 1 đạo (Hokkaido) và 43 huyện.
4. Phiên chủ là người có quyền hạn cao nhất, “vua” của phiên, còn gọi là “đại danh” (daimyo) hoặc lãnh chúa (lãnh chủ).
5. Chu tử học: học thuyết do Chu Hy (1130~1200) người Nam Tống, kết hợp với học thuyết Trình Di (1033~1107) người Bắc Tống, nên người Trung Quốc gọi là Trình Chu học. Tống nho là chỉ học thuyết này. Học thuyết này được các vua chúa thời xưa yêu chuộng cho phổ biến vì nó khuyên dạy bề tôi phải trung thành với vua chúa.

Vương Dương Minh học: học thuyết do Vương Dương Minh (1472~1529) người đời Minh. Những đặc điểm chính của học thuyết này là tâm tức lý, tri hành hợp nhất và trí lương tri. Ưu điểm của học thuyết này là thực tiễn, chủ trương tri (lý thuyết) và hành (hành động) bổ túc lẫn nhau. Học thuyết này chủ trương nên hành động theo lương tri của bản thân nên không được vua chúa thời xưa yêu chuộng bằng Chu tử học.

Học thuyết này có ảnh hưởng lớn đến các chí sĩ thời Minh Trị duy tân của Nhật Bản. Học thuyết này được du nhập và phổ biến vào Nhật Bản từ thập niên 1640 trong khi ở Việt Nam đến thập niên 1920, khoảng 280 năm sau mới được biết đến! Ở Việt Nam chỉ có 3 tác giả viết sách chi tiết về Vương Dương Minh học là Trần Trọng Kim (xuất bản năm 1934), Đào Trinh Nhất (1944) và Phan Văn Hùm (1944).

6. Lão trung là chức vị cao nhất trong chính quyền mạc phủ Edo (Tokugawa), thường tuyển chọn từ các phiên chủ có lương bổng trên 25 ngàn thạch. Thủ tọa của lão trung là cầm đầu chấp chánh trên thực tế của mạc phủ (cơ quan hành chánh của “Tokugawa shogun”).
7. Nittele News24: Đại sứ Kennedy thăm viếng thành phố Yoneyama, vùng đất có quan hệ sâu đậm với Yôzan, ngày 29/9/2014.

 

Tài liệu tham khảo

1. Uchimura Kanzô: Representative Men of Japan, The Keiseisha, 1910.
2. Misaki Ryuichirô: Tân Võ Sĩ Đạo, Kôdansha, 2001 (Tiếng Nhật).

 

Khả năng miễn dịch của bạn mạnh hơn vaccine - Biện pháp tăng cường khả năng miễn dịch

 

 Hệ thống miễn dịch của cơ thể con người là một hệ thống chống virus hoàn chỉnh và thông minh. Nó có tổng cộng bốn rào cản, từng lớp một để tách virus ra khỏi cơ thể. (Public Domain Pictures)

Dịch bệnh trên toàn cầu đã lây lan hơn một năm, thậm chí ngày càng xuất hiện thêm nhiều biến thể mới khiến hiệu quả của vaccine bị giảm sút. Việc đặt quá nhiều hy vọng vào vaccine không phải là một ý hay. Trên thực tế, lý do tại sao vaccine có thể chống lại Covid-19 phụ thuộc rất nhiều vào hệ thống miễn dịch của chính bạn.

Hệ thống miễn dịch của con người có bốn rào cản để ngăn chặn và tiêu diệt virus

Hệ thống miễn dịch của cơ thể con người là một hệ thống chống virus hoàn chỉnh và thông minh. Nó có tổng cộng bốn rào cản, từng lớp một để tách virus ra khỏi cơ thể:

 Rào cản đầu tiên: mũi, họng

Hàng rào vật lý là hàng rào đầu tiên của hệ thống miễn dịch, da và chất nhờn trên cơ thể sẽ loại trừ hầu hết các vi khuẩn, virus và các vi sinh vật khác xâm nhập.

Đối với loại coronavirus lây qua đường hô hấp, mũi và họng là rào cản chính.

Khi virus bay vào khoang mũi, lông mũi và lông mao mũi (lông trên niêm mạc mũi) sẽ chặn một phần virus, chất nhầy sau đó dính virus rồi hắt ra ngoài.

Khi bạn mở miệng để nói, hít thở hoặc ăn thức ăn bị nhiễm virus, chất nhầy trong cổ họng sẽ bọc lấy virus và bài tiết ra ngoài qua ho và đờm.

Ở những vùng có dịch nặng, không khí có chứa mật độ virus cao, lúc này ngoài khẩu trang, thì lông mũi, nước mũi và đờm dãi cũng đóng vai trò chính.

• Rào cản thứ hai: tế bào biểu mô

Một lượng virus sau khi thoát khỏi hàng rào vật lý sẽ chạm trán với các tế bào biểu mô tiếp theo.

Tế bào biểu mô là lớp tế bào bao phủ hầu hết bề mặt của khoang mũi, họng, khí quản, phế quản và phổi.

Virus corona chủ yếu tấn công các tế bào biểu mô của đường hô hấp người (bao gồm phế quản và phổi). Khi virus xâm nhập vào các tế bào biểu mô, các tế bào biểu mô tiết ra một loại vũ khí rất mạnh - "interferon". Interferon là một chất kháng virus quan trọng, chúng có thể nâng cao khả năng kháng virus của các tế bào biểu mô, ức chế và giảm thiểu sự sinh sản và lây lan của virus.

Nếu hệ thống miễn dịch của con người đủ mạnh, virus sẽ bị xóa sổ hoàn toàn tại đây.

• Rào cản thứ ba: khả năng miễn dịch bẩm sinh

Nếu virus vẫn chưa được loại bỏ hoàn toàn, thì khả năng miễn dịch bẩm sinh của con người sẽ được kích hoạt. Đây là khả năng miễn dịch mà con người sinh ra đã có.

Một số lượng lớn các tế bào miễn dịch, chẳng hạn như đại thực bào và tế bào tiêu diệt tự nhiên, chịu trách nhiệm thực bào của virus, bắt đầu loại bỏ coronavirus mới. Ngoài các tế bào miễn dịch, bổ thể trong chất lỏng cơ thể cũng tham gia trận chiến.

Miễn dịch bẩm sinh được đặc trưng bởi phản ứng nhanh chóng và tấn công ngay lập tức, nhưng nó không thể hoạt động trong một thời gian dài.

Nếu khả năng miễn dịch bẩm sinh không thể ngăn chặn nó, nó sẽ gửi tín hiệu đến hệ thống khả năng miễn dịch có được - hậu phương vững chắc của cơ thể con người và là tuyến phòng thủ cuối cùng.

• Rào cản thứ tư: khả năng miễn dịch có được

Tại sao nó được gọi là miễn dịch có được? Vì nó có thể lưu trữ bộ nhớ và trải nghiệm. Mỗi loại virus đều có hình dạng bên ngoài. Protein hình chóp nhọn trên bề mặt của virus corona có các phần nhô ra, tương đương với "khuôn mặt" của nó. Các tế bào miễn dịch thu được có thể ghi nhớ khuôn mặt này. Nếu lần đầu tiên nó gặp phải SARS-CoV-2, khả năng gây chết đối với virus chỉ ở mức 6, nhưng lần thứ hai gặp cùng loại virus, khả năng gây chết có thể lên tới 9. Con số ở đây chỉ là một sự so sánh tương đối.

Có hai tế bào quan trọng trong hệ miễn dịch có được, cụ thể là các tế bào T và tế bào B. Tế bào B chịu trách nhiệm sản xuất các kháng thể, có thể liên kết đặc biệt với coronavirus mới, và virus được liên kết bởi kháng thể sau đó sẽ bị loại bỏ. Tế bào T có nhiệm vụ làm sạch các tế bào đã bị nhiễm bệnh và ngăn không cho virus nhân lên và lây lan trong cơ thể.

Chúng làm việc cùng nhau để tiêu diệt coronavirus mới, và cuối cùng, "xác" của virus sẽ bị đại thực bào nuốt chửng.

Trên thực tế, hàng rào cuối cùng này cũng là nơi mà vaccine hoạt động để chống lại virus.

Cách vaccine chống lại coronavirus mới

Vậy, vaccine bảo vệ chống lại coronavirus mới như thế nào?

Vaccine hoạt động trên một phần của hệ thống miễn dịch của cơ thể, là phần mà "tế bào B sản xuất ra kháng thể" (và một lượng nhỏ nó hoạt động trên tế bào T).

Như đã đề cập trước đó, các tế bào B sản xuất kháng thể bằng cách ghi nhớ khuôn mặt của virus. Và vaccine là gì? Vaccine tương đương với một loại "virus mô phỏng", mô phỏng các bộ phận quan trọng trên toàn bộ khuôn mặt của virus, chẳng hạn như "mắt và mũi", để các tế bào B có thể ghi nhớ và tạo ra kháng thể. Bằng cách này, vào lần tiếp theo bạn bị nhiễm "virus thực sự", các kháng thể sẽ được triển khai.

Nói cách khác, vaccine là để giúp hệ thống miễn dịch của cơ thể và thực hiện một "bài tập" trước khi cơ thể bị nhiễm coronavirus mới thực sự.

Hệ thống miễn dịch của cơ thể con người mạnh hơn vaccine

Nhiều người coi vaccine là chìa khóa then chốt, nghĩ rằng tiêm vaccine có thể bảo vệ họ an toàn, nên không chú ý đến việc giữ gìn hoặc bỏ qua việc nâng cao khả năng miễn dịch của bản thân. Trên thực tế, hệ thống miễn dịch của bạn quan trọng hơn vaccine.

• Vaccine chỉ tăng cường một phần hệ thống miễn dịch

Bốn rào cản của hệ thống miễn dịch giống như không quân, lục quân và hải quân. Sự tồn tại của vaccine tương đương với việc nâng cao một phần khả năng chiến đấu của quân đội.

Tuy nhiên, nếu khả năng miễn dịch tổng thể của người đó được tăng cường, điều đó cũng tương đương với việc tăng cường sức mạnh của lục quân, hải quân và không quân cùng lúc để chống lại Covid-19. Trong trường hợp này, virus thậm chí khó vượt qua nổi ở các hàng rào thứ nhất, thứ hai và thứ ba, trước khi đột phá đến hàng rào miễn dịch có được cuối cùng.

• Khả năng bảo vệ của vaccine được chuẩn hóa và cố định, nhưng khả năng miễn dịch của cơ thể lại rất linh hoạt

Ngay sau khi biến thể Nam Phi xuất hiện, hiệu quả của các loại vaccine như Moderna và Novavax đã giảm đi đáng kể. Ví dụ, nghiên cứu của Moderna cho thấy vaccine chỉ có 1/6 khả năng trung hòa kháng thể của biến thể mới. Tại sao lại như vậy?

Bởi vì các mẫu virus được sử dụng để sản xuất các loại vaccine này là các mẫu ban đầu nhất từ ​​tháng 1 năm ngoái. Kể từ đó, virus đã trải qua nhiều lần đột biến. Virus biến thể Nam Phi có chức năng trốn tránh miễn dịch tốt hơn, tức là nó thay đổi "đặc điểm khuôn mặt" để trốn tránh vaccine và hệ thống miễn dịch của con người, ngăn không cho kháng thể nhận ra nó. Sử dụng loại vaccine được chế tạo trên nền tảng virus cũ, rất khó để các kháng thể có từ vaccine nhận ra được biến thể Nam Phi và kích hoạt khả năng bảo vệ trước virus.

Không chỉ vậy, tác dụng của vaccine đối với hệ thống miễn dịch là một lần duy nhất và các kháng thể mà nó tạo ra cũng có thời hạn, công năng của chúng sẽ giảm dần theo thời gian.

Trong khi đó, hệ thống miễn dịch của cơ thể chúng ta là một hệ thống linh hoạt và năng động có khả năng chống virus ổn định. Nó có khả năng "phản ứng với mọi thay đổi". Khi chức năng miễn dịch hoạt động tốt và đủ mạnh, ngay cả khi virus đột biến, không cần đến vaccine, khả năng miễn dịch tự nhiên của cơ thể cũng đủ để tiêu diệt virus. 

Vậy lý giải ra sao khi cùng một biến thể virus, nhưng có người nhiễm có người không? Đây là lý do:

Chỉ khi khả năng miễn dịch mạnh thì vaccine mới có hiệu quả.

Mặt khác, nếu vaccine có hiệu quả, hệ thống miễn dịch của con người cũng cần phải đủ mạnh. Hệ miễn dịch của người bệnh mãn tính và người già yếu, sau khi tiêm vaccine thì hiệu quả kém hơn so với người khỏe mạnh và người trẻ tuổi.

Vì vậy, để chống lại coronavirus mới, không phải vaccine, mà khả năng miễn dịch tự nhiên của con người mới đóng vai trò quyết định.

Biện pháp tăng cường khả năng miễn dịch

Tuy nhiên, trong cuộc chiến chống lại Covid-19, ngành y tế toàn cầu đã dành gần như toàn bộ sức lực cho việc phát triển vaccine và thuốc, mà bỏ qua việc cải thiện sức khỏe tổng thể của con người. Tôi phải nói rằng cách tiếp cận như vậy là thiên vị và có phần thiếu chính xác.

Nhiều người bị nhiễm Covid-19 chủ yếu là do có khả năng miễn dịch kém, dẫn đến nguy cơ biến chứng nặng và tử vong.

Trong những năm gần đây, tỷ lệ mắc các bệnh mãn tính ngày càng cao và ngày càng trẻ hóa, áp lực cuộc sống quá lớn, lối sống không tốt, thói quen ăn uống không lành mạnh, cộng với chế độ làm việc và nghỉ ngơi bị xáo trộn đều đang bào mòn chức năng miễn dịch của cơ thể. Nhìn chung, người hiện đại có sức đề kháng phần nào kém hơn nhiều so với quá khứ.

Trong đại dịch này, một số thanh niên đã chết ngay sau khi bị nhiễm bệnh. Một số trường hợp tưởng như không mắc các bệnh khác nhưng thực chất hệ thống miễn dịch của chính họ đã gặp trục trặc, chỉ là chưa tới thời điểm bộc phát. Sự lây nhiễm của virus corona không gì khác hơn ngoài một mối nguy hiểm tiềm ẩn trong cơ thể.

Người trẻ hiện nay do không chú ý đến việc giữ gìn thân thể nên sức khỏe bị suy nhược, nhiều người bị đau đầu, đau bụng, tiểu đường, huyết áp hay lipid máu cao, mất ngủ, lo âu, rối loạn tự chủ… cũng như các vấn đề rối loạn cảm xúc khi họ ở độ tuổi 30. 

Nghiên cứu mới nhất của Mỹ được công bố trên tạp chí PLOS ONE gần đây cho thấy, 85% học sinh được khảo sát có mức độ căng thẳng tinh thần, đau đớn và lo lắng từ mức độ trung bình đến cao do đại dịch. Cần biết rằng, các vấn đề về tinh thần sẽ đẩy nhanh sự phá hủy của khả năng miễn dịch.

Những người thực sự khỏe mạnh có sức khỏe tốt, trạng thái cảm xúc và tinh thần cao, hệ thống miễn dịch mạnh mẽ, sẽ không dễ bị bệnh tật và nhiễm virus.

Vậy, làm thế nào để nâng cao khả năng miễn dịch của chính mình?

• Xoa dịu tâm trạng đúng cách

Nhiều thói quen nguy hiểm đến tính mạng như thức khuya và ăn uống không điều độ đều xuất phát từ căng thẳng cảm xúc. Bản thân tâm trạng không tốt cũng có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng miễn dịch. Do đó, nếu muốn cải thiện những vấn đề này, điều cơ bản nhất là bạn phải làm dịu cảm xúc của mình.

Con người hiện đại dành quá nhiều thời gian để tiếp xúc với điện thoại, máy tính, tivi, trong khi các luồng thông tin trên mạng thì hỗn loạn. Những trò giải trí sôi nổi như tiệc tùng, nhạc rock, nghiện rượu đều làm trầm trọng thêm những thăng trầm trong cảm xúc của con người.

Trong thời gian xảy ra dịch bệnh, bạn có thể dành chút thời gian để đọc một vài cuốn sách giấy và nghe nhạc cổ điển; trồng một vài loại cây hay rau củ, cũng có thể đi dạo ở các vùng ngoại ô, khu rừng và thiên nhiên. Gần gũi với thiên nhiên giúp con người dễ dàng lắng dịu lại trái tim của mình. Fendocrine do cây cối trong rừng tiết ra có thể nâng cao khả năng miễn dịch của con người.

Thường xuyên chạy bộ, tập thể dục hoặc ngồi thiền cũng là những cách rất tốt để xoa dịu cảm xúc và giảm căng thẳng. Một số lượng lớn các nghiên cứu đã xác nhận rằng phương pháp tĩnh tâm này có thể cải thiện đáng kể chức năng miễn dịch của cơ thể.

• Thay đổi suy nghĩ của bạn

Cách một người nhìn nhận một vấn đề cũng có thể có tác động lớn đến hệ thống miễn dịch. Tại sao cùng chung một loại áp lực, nhưng một số người hoàn toàn không bị ảnh hưởng trong khi có người thì lại lo lắng quá mức làm tăng huyết áp, tức ngực, thậm chí có người còn có triệu chứng bồn chồn, hoảng hốt? Điều này liên quan đến tâm lý nhìn nhận vấn đề.

Vào năm 2013, Tiến sĩ Steven từ Trung tâm Nghiên cứu Miễn dịch Thần kinh tại UCLA đã chỉ ra rằng, những người có tâm lý “hưởng thụ” cá nhân thường có khả năng miễn dịch kém hơn nhiều so với những người có mục đích chính là làm lợi cho người khác (hay còn gọi là tâm lý “vị tha”).

Nghiên cứu so sánh các chất kháng virus được tạo ra bởi hai nhóm người và phát hiện ra rằng, những người có tâm lý hưởng thụ có khả năng sản xuất interferon và kháng thể trong cơ thể giảm đáng kể, đồng thời khả năng chống lại virus của họ cũng bị suy yếu; ngược lại, những người có tâm lý “vị tha” thì khả năng tạo ra interferon và kháng thể được cải thiện rõ rệt, khả năng kháng virus được tăng lên đáng kể.

Trước áp lực kinh tế và giáo dục do dịch bệnh mang lại, mối quan hệ giữa con người với nhau ngày càng trở nên hờ hững, xung đột xã hội cũng gia tăng, tất cả sẽ ảnh hưởng đến khả năng miễn dịch của bản thân. Lúc này, bạn cũng có thể nhìn nhận vấn đề với thái độ vị tha. 

Ví dụ, khi người già trong cộng đồng hoặc ở nhà sức khỏe kém, hãy chăm sóc và giúp đỡ họ; khi trẻ em buộc phải ở nhà do dịch bệnh, mất liên lạc với bạn bè và trở nên cô đơn, dễ xúc động, trẻ có thể cần sự quan tâm và hướng dẫn. Khi gặp nhân viên y tế do áp lực đã mắc phải một số sơ suất, đừng chỉ trích họ, thậm chí bạn có thể bày tỏ sự thông cảm và khiến họ cảm thấy một chút ấm áp.

Những việc làm này không chỉ có thể làm giảm sự lo lắng của người khác mà còn giúp ích cho hệ thống miễn dịch của chính bản thân chúng ta.

Ngoài ra, cần thực hiện chế độ ăn uống điều độ 3 bữa, ăn nhiều thực phẩm tươi, chú ý ngủ nghỉ, giải tỏa căng thẳng để hệ miễn dịch được duy trì ở trạng thái khỏe mạnh và ổn định, từ đó có thể chống lại virus bất cứ lúc nào.

 

Bảo Vy  ( NTD.VN ) 

H.Phi chuyển