Tình sử Hồ Xuân Hương và Mai Sơn Phủ gồm 9 bài thơ, trong đó Bà sáng tác 6 bài, họa 1 bài; Phạm Đình Hổ 1 bài và Mai Sơn Phủ chỉ vỏn vẹn có 1 bài dưới đây; bài thơ Thu tứ ca có 8 câu mà đã vay mượn một nửa. Căn cứ lượng từ biểu đạt, chúng ta có thể nói rằng tình yêu đôi lứa của bà thật sôi nổi, tuy thầm lặng mà thiết tha, xôn xao sóng đa tình...
Thu Tứ Ca- Mai Sơn Phủ
Thu phong khởi hề bạch vân phi;
Thảo mộc hoàng lạc hề nhạn nam quy.
Lan hữu tú hề cúc hữu phương,
Hoài giai nhân hề bất năng vương.
Ngã hữu tửu hề vô đối ẩm.
Ngã hữu cầm hề vô tri âm.
Bất chước tửu hề bất minh cầm,
Sổ bôi thanh đính hề cố nhân tâm.
Chú giải:
Bài Thu Tứ Ca: Bài này theo tôi (TS Phạm Trọng Chánh) là của Mai Sơn Phủ, vì Hồ Xuân Hương đã là người đẹp rồi, thì có thể nào “Hoài giai nhân hề bất năng vương” (Nhớ người đẹp chừ lòng không quên)
Mai Sơn Phủ dùng lại bốn câu thơ nổi tiếng của vua Hán Vũ Đế, tức Lưu Triệt (156 trước CN-87 sau CN). Thường trong Hát Nói người ta hay hát hai câu nổi tiếng của một tác giả cổ điển để làm đề tài hay lấy đà nói tiếp, chẳng cần trích dẫn là của ai. Ở đây, Mai Sơn Phủ thì không như vậy:
“Thơ cùng ngâm, rượu cùng châm.
Tự lúc buồn ly biệt.
Nửa lòng ai ấm chăn?
Chớ đàn ly khúc oán tri âm”.
Mai Sơn Phủ nói:
“Ta có rượu chừ không bạn uống,
Ta có đàn chừ không tri âm.
Không chuốc rượu chừ không gảy đàn,
Chỉ uống chè xanh thôi để nhớ nàng ".
*
Rồi một ngày Mai Sơn Phủ, từ giả Hồ Phi Mai để về Hoan Châu, nhờ cậy cha mẹ mai mối hỏi cưới nàng. Cũng có thể nhờ vợ cả cưới thứ thiếp giùm cho chồng.
Câu « trăm năm biết có duyên thừa nữa » bài Đêm trăng nhớ Mai Sơn Phủ, chứng tỏ rằng Hồ Xuân Hương đang hồi họp không biết số phận mình là vợ cả hay thứ thiếp.
Ngày xưa thanh niên lấy vợ rất sớm, để vợ phụng dưỡng cha mẹ già, bán mấy sào đất ra kinh đô Thăng Long du học, đã là con nhà khá giả, nay cưới thêm thứ thiếp để nâng khăn sửa túi ở nơi trọ học hẵn phải là con nhà đại điền chủ.
Từ biệt Hồ Xuân Hương, Mai Sơn Phủ bắt đầu bằng bốn câu thơ cổ Trung Quốc để lấy đà. Tương truyền rằng bốn câu thơ này của Hán Vũ Đế: (*)
“Gió thu nổi chừ mây trắng bay,
Cây cỏ vàng rơi chừ nhạn nam quy.
Lan có đẹp chừ cúc có hương.
Nhớ giai nhân chừ lòng không quên”.
Mai Sơn Phủ ca tiếp theo:
- Ta có rượu chừ không bạn uống,
Ta có đàn chừ chẳng tri âm
Vì thế xa nàng ta sẽ không uống rượu cũng không gảy đàn,
Chỉ uống trà xanh thôi để nhớ nàng”.
*
Mai Sơn Phủ đã mượn “bốn câu chữ Hán để đẩy hứng thơ”, thế mà thơ không lên nổi! Chàng cũng chỉ thốt lên được những lời thơ tầm thường chẳng có gì xuất sắc.
Mai Sơn Phủ chẳng phải là tay đối thủ xướng họa với Phi Mai.
Nguồn: Theo lời bình của TS Phạm Trọng Chánh.
*
Văn bản chữ Hán Ngân Triều soạn:
Thu tứ ca, Mai Sơn Phủ
秋 思 歌,梅 山甫
秋 風 起 兮 白 雲 𩙱
草 木 黄 落 兮 雁 南 歸
蘭 有 秀 兮 菊 有 芳
懷 佳 兮 不 能 忘
我 有 酒 兮 無 對 飮
我 有 琴 兮 無 知 音
不 酌 酒 兮 不 明 琴
數 杯 清 葶 兮 故 人 心
*
Nhất Uyên dịch thơ:
Khúc hát mùa thu, Mai Sơn Phủ
Gió thu nổi chừ mây trắng bay,
Cây cỏ vàng rơi chừ nhạn nam quy,
Lan có đẹp chừ cúc có hương,
Nhớ giai nhân chừ lòng không quên.
Ta có rượu chừ không bạn uống,
Ta có đàn chừ chẳng tri âm,
Không chuốc rượu chừ không gảy đàn,
Mấy chén trà xanh chừ lòng cố nhân.
Thơ Mai Sơn Phủ trong Lưu Hương ký;
*
Ngân Triều cảm đề thơ Mai Sơn Phủ:
Trời thu nổi gió, mây trôi đi,
Lá vàng rơi, kìa nhạn Nam quy.
Lan đẹp, Cúc hương khoe mỗi vẻ.
Người thương ơi! Giờ sao chia ly?
Đàn vắng tri âm, đàn bặt tiếng,
Rượu nồng xa bạn, nỡ nâng ly?
Nhớ ai ngơ rượu, đàn quên tấu,
Trà xanh mỗi nhấp, mỗi thêm si.
Ngân Triều
*
Bổ sung, tham khảo bài Thu phong từ của Hán Vũ Đế:
(*) Hán Vũ Đế漢武帝, (156 AJ- 87AJ), tên thật là Lưu Triệt 劉徹.
Bốn câu thơ trên lấy từ bài thơ “Thu phong từ” 秋風辭, Bài hát về gió thu của Hán Vũ Đế漢武帝 hay Lưu Triệt, 劉徹.
Nguyên văn bài thơ như sau:
Đăng bởi Vanachi vào 10/02/2006 20:10, đã sửa 1 lần, lần cuối bởi Vanachi vào 28/05/2006
秋風辭
秋風起兮 白 雲 飛
草木黄落 兮 雁 南 歸
蘭有秀兮 菊 有 芳
懷佳人兮 不 能 忘
汎樓船兮 濟 汾 河
橫中流兮 揚 素 波
簫鼓鳴兮 發 櫂 歌
歡樂極兮 哀 情 多
少壯幾時 兮 奈 老 何
*
Thu phong từ
Thu phong khởi hề bạch vân phi,
Thảo mộc hoàng lạc hề nhạn Nam quy.
Lan hữu tú hề cúc hữu phương,
Hoài giai nhân hề bất năng vương. (=vong)
Phiếm lâu thuyền hề tế Phần hà,
Hoành trung lưu hề dương tố ba.
Tiêu cổ minh hề phát trạo ca
Hoan lạc cực hề ai tình đa
Thiếu tráng kỳ thì hề nại lão hà.
*
Nhất Uyên dịch nghĩa,
Thu phong từ 秋風辭
Bài hát về gió thu
Tác giả Lưu Triệt
*
Gió thu nổi, mây trắng bay,
Cây cỏ vàng rụng, nhạn bay về Nam
Lan nở hoa, cúc tỏa hương,
Nhớ giai nhân chẳng hề quên,
Ngồi thuyền lầu vượt sông Phần,
Qua dòng sông, sóng trắng nổi.
Tiêu trống ngân, tiếng ca chèo vang.
Khi cuộc vui kết thúc, buồn lại nhiều,
Thời trai trẻ được bao lâu, đến già lại biết sao.
*
(1) Bản dịch của (Không rõ)
Gửi bởi Vanachi ngày 102/2006.
Gió thu thổi làm bay mây trắng
Cỏ hoa tàn nhạn thẳng về Nam.
Hoa Lan đẹp hoa Cúc thơm,
Nhớ giai nhân mãi vấn vương trong lòng.
Chèo lâu thuyền qua sông Phần thủy,
Ngang giữa dòng sông dậy trắng ngần.
Điệu hò tiêu trống hòa ngân,
Toàn vui vẻ lại, thêm phần thương đau.
Trẻ trung khỏe mạnh bao lâu,
Bỗng nhiên già lão bạc đầu biết sao?
*
(2) Bản dịch của Lãng khách
Gửi bởi langkhách36 ngày 201/2011 03:04
Thu phong thổi hề, mây trắng bay
Cỏ cây vàng rụng hề nhạn xuôi Nam
Lan có đẹp hề Cúc có thơm
Nhớ giai nhân hề chẳng thể quên
Chơi lâu thuyền hề sang sông Phần
Ngang giữa dòng hề động khói sông
Tiêu trống vang hề khua chèo ca
Vui càng lắm hề tình càng đau
Trẻ tráng bao lâu hề luống đã già.
*
(3) Bản dịch của Điệp luyến hoa
Gửi bởi Vanachi ngày 04/02/2014 13:12
Gió thu nổi chừ mây trắng lan,
Cây cỏ vàng rụng chừ nhạn về Nam.
Lan đẹp đẽ chừ Cúc ngát hương,
Nhớ giai nhân chừ bao vấn vương.
*
Ngồi thuyền lầu chừ vượt sông Phần,
Ngang qua dòng chừ sóng trắng ngần.
Tiêu trống vang chừ tiếng chèo ca,
Vui vẻ hết chừ lại thương đau.
Trai trẻ mấy thì chừ già biết sao?
*
(4) Ngân Triều cảm đề:
Bài hát về gió thu
Trời thu nổi gió, mây trôi đi,
Lá vàng rơi, kìa nhạn Nam quy.
Lan đẹp, Cúc hương khoe mỗi vẻ.
Người thương ơi! Giờ sao chia ly?
*
Thuyền ngự sông Phần, sóng trắng nổi,
Trống tiêu hòa nhịp, tiếng chèo ca.
Vui chi cho lắm, buồn nhiều lắm,
Sớm tối thanh Xuân bỗng hóa già! (1)
*
(1) Lấy ý thơ:
Hựu bất kiến
Cao đường minh kính bi bạch phát
Triêu như thanh ti mộ thành tuyết.
Tương tiến tửu, Lý Bạch.
*
又不見：
高堂明鏡悲白髮，
朝如青絲暮成雪
將進酒, 李白
*
Lại không thấy:
Gương tỏ nhà cao, buồn sao tóc trắng,
Mới sớm xanh tơ, chiều đã bạc phơ!
Ngân Triều
***
: [Bài số 6
Họa Sơn Phủ chi tác,
Hồ Xuân Hương
Này đoạn chung tình biết với nhau, (1)
Tiễn đưa ba bước cũng nên câu.
Trên tay khép mở tanh chiều nhạn, (3)
Trước mắt đi về gấp bóng câu.
Nước mắt trên hoa là lối cũ, (5)
Mùi hương trong nệm cả đêm thâu.
Vắng nhau mới biết tình nhau lắm, (7)
Này đoạn chung tình biết với nhau.
Trích Lưu Hương ký, Hồ Xuân Hương,
Nguồn: Mối tình Hồ Xuân Hương và Mai Sơn Phủ,
TS Phạm Trọng Chánh.
Văn bản chữ Nôm,
Ngân Triều soạn:
和梅山甫之作
尼 縀 終情别唄 𩜙
䬻迻𠀧𨀈共𢧚句
𨕭拪抾𢲫𦎬𣊿雁
𠓀眜迻衛急俸駒
渃眜𨕭花𪜀𡓃𡳰
味香𥪝𧛋奇𡖵輸
𠼋𩜙買别情饒𡗋
尼縀終情别唄𩜙
Chú giải:
Hoạ Mai Sơn phủ chi tác: 和 梅 山 甫 之作
Bài thơ này trả lời bài Thu Tứ ca của Mai Sơn Phủ. Mai Sơn Phủ thề thốt không uống rượu, không gảy đàn vì thiếu nàng, bạn tri âm. Thề chỉ uống trà xanh thôi để chung tình với nàng. Hồ Xuân Hương nhắc lại:
Này bạn chung tình ơi, ta đã biết nhau rồi.
Nhớ lại lúc tiễn nhau, đi ba bước đã nên câu thơ.
Cứ cầm thơ cũ ra xem, đọc đi đọc lại mãi mà tin tức chàng vắng tanh.
Ngày tháng đi về sao nhanh như vó câu!
Buổi sáng, nhìn “nước mắt” trên hoa là tính cách của em.
Đêm thâu, vẫn nhớ mùi hương chàng trên nệm.
Vắng nhau mới biết tình nồng thắm.
Này bạn chung tình ơi, ta đã biết nhau rồi...
Bài thơ này có thể là một bài thơ tình tuyệt tác của thi ca Việt Nam thế kỷ 18, 19.
Có bản ghi tiêu đề là Biệt ly Mai Sơn Phủ, 别 離 梅 山 甫 (nhưng không có bài thơ xướng).
Họa lại Mai Sơn Phủ, xin xem chú giải bài số 3, chương VI, Thu nguyệt hữu ức Mai Sơn Phủ ký
đoạn 縀, chữ Nôm cổ có nghĩa là bạn, người đồng hành.
tanh chiều nhạn 𦎬 𣊿 雁, buổi chiều vắng tanh, không có bóng một con chim nhạn nào. Ngày xưa, Hồ Tây nổi tiếng vì có rất nhiều chim sâm cầm, hồng nhạn và được xem là một trong 8 cảnh đẹp của Tây Hồ.
Ngoài ra, tanh chiều nhạn, vắng tanh không có bóng chim nhạn nào, nghĩa là hoàn toàn bặt tin.
Sách Hán Thư chép chuyện Ông Tô Vũ đời Hán, đi sứ Hung Nô. Hung Nô giữ lại không cho trở về bắt đi chăn dê ở Bắc Hải trong 19 năm vô cùng vất vả, gian nan. Nhận thấy chim nhạn thường bay về Nam trú lạnh, Tô Vũ lấy vải viết nhiều thư buộc vào chân chim nhạn để nhờ chúng đem về quê hương. Quả nhiên Vua Hán bắt được, biết tin Tô Vũ còn sống sai sứ sang xin rước về. Chúa Hung Nô nói Tô Vũ bị bệnh đã chết từ lâu. Sứ mới đưa thủ bút của Tô Vũ trình ra. Bấy giờ, Chúa Hung Nô mới phái một đạo quân đi tìm Tô Vũ và cho về nước.
Mây giăng ải Bắc trông tin nhạn,
Ngày xế non Nam bặt tiếng hồng.
Ngóng gió Đông, Nguyễn Đình Chiểu.
(Nhìn về ải Bắc, Triều đình Huế, mong tin tức cứu viện, chỉ thấy mây giăng mù mịt trong vô vọng.
Ngày càng trì trệ, ngày xế, ở non phía Nam, không còn tiếng kêu của chim hồng nữa, bặt.
Chim hồng, chỉ người anh hùng có ý chí và tài năng hơn người đời. Tức là cuộc kháng chiến chống Pháp của người anh hùng ở núi Nam, không được chi viện kịp thời của triều đình Huế, sẽ phải tiêu vong. Người lãnh tụ anh hùng đành phải hy sinh, khuất bóng.)
Gấp bóng câu: 急俸駒Câu, 駒con ngựa non sung sức.
Sách trang Tử có câu:
"Nhân sinh thiên địa chi gian,
Nhược bạch câu chi quá khích
Hốt nhiên nhi dĩ"
人 生 天 地 之 間
若 白 駒 之過 激
忽 然 而 已
Nghĩa là:
“Người ta sống trong khoảng trời đất, cũng giống như bóng ngựa trắng lướt qua khe cửa, trong chốc lát mà thôi”
Mùi hương 味 香, là mùi hơi quen thuộc của người, hơi hương là mùi thơm còn đọng lại ở chỗ nằm:
Chim quyên ăn trái nhãn lồng,
Lia thia quen chậu, vợ chồng quen hơi.
Ca dao
biết với nhau 别 唄 𩜙, hiểu được tình ý, cả nội dung lẫn hình thức của nhau.
Chim xa rừng còn thương cây nhớ cội,
Người xa người, tội lắm người ơi!
Chẳng thà không biết thì thôi,
Biết rồi, mỗi đứa một nơi, cũng buồn.
Ca dao
*
(1-2), Tâm tình của người trong cánh cửa:
Hỡi người trọn tình, trọn nghĩa! Ta đã biết nhau rồi đó!
Hôm nay đưa tiễn chàng về quê trong ấy, xin có mấy câu thơ đơn sơ.
(3-4-5-6), những liên tưởng và trải lòng:
Chắc là sẽ chẳng có tin tức gì cho nhau vì xa xôi cách trở.
Việc trước mắt, chàng đi về e là rất cấp bách (vì thiếp khắc khoải mong đợi tin chàng sớm quay lại).
Những giọt sương long lanh trên những cánh hoa kia, chính là nước mắt của thiếp, khi nhớ đến chàng.
Cái hơi ấm trong nệm gối đó, gợi nhớ chàng đã đồng sàng với thiếp, cả đêm thâu.
(7-8), Nỗi niềm:
Khi xa vắng nhau, mới hiểu được tình yêu sâu sắc nhường nào!
Hỡi người trọn tình, trọn nghĩa! Ta đã biết nhau rồi đó!
*
Ngân Triều cảm tác
Hoạ lại thơ Mai Sơn Phủ.
Hỡi bạn chung tình đã biết nhau!
Chạnh lòng đưa tiễn, bước thơ trao.
Thơ cũ nhàm rồi, thơ mãi vắng,
Ngày lụn sầu đong nặng gánh sầu .
Cõi nhớ sương hoa còn đọng lệ,
Trời thương hương vương nệm đêm thâu.
Cách xa, mới hiểu tình như biển!
Hỡi bạn chung tình đã biết nhau!
Ngân Triều
1-Trời thu nổi gió, mây trôi đi,
Lá vàng rơi, kìa nhạn nam quy.
Ngân Triều.
2-Cõi nhớ sương hoa còn đọng lệ,
Trời thương hương vương nệm đêm thâu.
Ngân Triều
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét