Nguyên Sa - Không Chỉ Có Thơ Tình- Lê văn Nghĩa

Người yêu thơ thời trước cũng như ngày nay đều xem Nguyên Sa (1/3/1932-18/4/1998 ) như một nhà thơ tình. Có thể đây là “lỗi” của các tác giả phổ nhạc từ những bài thơ Áo Lụa Hà Đông,  Paris có gì lạ không em quá hay chăng? Nếu nhìn lại một chặng đường sáng tác của ông, người ta sẽ thấy ông là một nhà triết học ( với Decartes nhìn từ phương đông), một nhà lý luận phê bình văn nghệ (với Một bông Hồng Cho Văn Nghệ - Một Mình Một Ngựa)  và sau cùng là một nhà văn (với Giấc Mơ, Vài Ngày Ở Chung Sự Vụ) . Có một giai đoạn sáng tác quan trọng trong đời ông, một bước ngoặt khi ông phải thụ huấn ở quân trường Thủ Đức vào năm 66 mà GS Nguyễn Văn Trung trong quyển “Nhìn Lại Những Chặng Đường Đã Qua” nhận định “Rất tiếc là khi Nguyên Sa qua đời , hầu hết các bài viết về Nguyên Sa đều không đả động đến khúc quặt quan trọng , rất có ý nghĩa giá trị trong sự nghiệp thơ văn của Nguyên Sa viết vào thời kỳ làm lính. Nếu bây giờ đọc lại thơ văn thời kỳ đó,  sẽ thấy thơ văn Nguyên Sa không phải chỉ là mà còn là Giã Từ Khóa Đàn Anh, Giã từ nền văn chương trú ẩn”

TẬP THƠ BỊ KIỂM DUYỆT

Thật vậy, ông đã có một tập thơ nhưng không được trình làng với bạn đọc. 

Đó là tập thơ “Những năm Sáu Mươi” với những bài thơ viết về chiến tranh như “Giã từ Khóa Đàn Anh”. Và đặc biệt là bài “Sân Bắn”: 

Bia lên ta thấy thân người

Thấy ta thấy địch, thấy đời lãng du. 

Thấy tay dư, thấy chân thừa.

Thấy tai nghễnh ngãng, mắt mù óc không

Một đời phơ phất hình nhân, 

Thấy còn thấy hết, sau cùng thấy đau

Bia lên thấy mẹ u sầu

Giấy bồi tơi tả cúi đầu trong ta…

Trời cao ngó suốt thịt da

Bia lên trông cũng vật vờ cỏ xanh?

Bia lên tìm chỗ ta nằm

Non cao đuối cẳng em còn thấy đâu…?

Hầm bia buồn đến mộ sâu

Nghìn cây nên thắp trên đầu đạn bay.”

Những bài thơ chiến tranh là những bài thơ từ chiêm nghiệm thực tế, chứ không phải từ những tháp ngà của tình yêu, những đêm vũ trường cùng với Mai Thảo. Ông đã ghi trong hồi ký về hoàn cảnh ra đời bài thơ nầy như sau: “…không khí của sân bắn còn mang lại những ấn tượng thật đặc biệt. Có những buổi tập bắn, mục tiêu ở trước mặt cố định. Những buổi tập bắn, khác với đối tượng di động. Khi huấn luyện viên tác xạ hô lớn “bia lên”, nhiều chục tấm bia từ một con đường hầm dài ở phía xa trước mặt được nhất loạt đưa lên. Người SV sĩ quan thụ huấn phải bắn trúng mục tiêu dành cho mình trong thời gian ngắn trước khi tiêng hô “hạ bia” vang lên.

Bia là những tấm hình đầu  và thân người, nhưng không có cánh tay nào cả. Tiếng động cơ nổ đều, độ rung của chiếc xe, kỷ niệm vang vọng những tiếng hô “bia lên”, những tiếng nổ chát chúa kế tiếp, những tiếng reo vui “trúng hồng tâm”, tiếng reo vui “có bằng thiện xạ rồi”, âm thanh nào trở thành sợi giây liên tưởng mang lại cho tôi “bia lên ta thấy thân người, thấy ta thấy địch thấy đời lãng du…”

Tập thơ gồm bốn chục bài thơ nầy tác giả đưa cho nhà xuất bản Trình Bầy vào năm 1970 không được Bộ Thông Tin giấy phép xuất bản. Năm 1971, NXB Trình Bầy cho in lậu tập thơ nầy trên giấy ronéo dành cho tác giả và bằng hữu. Nguyên Sa trong bài “Bài tựa cho tập thơ bị Kiểm Duyệt”  (Trình Bầy- xuân Tân Hợi) viết 

“ Cho nên làm xong tập thơ của 10 năm thì phải in nó ra. Thông Tin không cho in trên nền long ly quy phụng thì in ronéo như một phân định rõ rệt hoài niệm, về hạnh phúc và cái thuộc về một nguồn gốc và chính nó và cũng là sự chia xẻ phân định tìm thấy với bằng hữu.”

 BỊ TRUY TỐ RA TÒA TIỂU HÌNH

 Cứ những tưởng chỉ một tập thơ nầy bị số xui, ai mà dè đến giữa năm 72, nhà thơ Nguyên Sa lại bị một cú “đúp” nữa. Nhưng lần nầy thì bị sao quả tạ chiếu nặng hơn.

Số là giữa năm 1971, thời gian nhà thơ gắn bó nhiều với tạp chí Trình Bầy, 

ông có viết từng kỳ truyện “Vài Ngày Làm Việc Ở Chung Sự Vụ”. Các người 

lính VNCH khi còn sống thì chẳng bao giờ biết Chung Sự Vụ là gì và ngay cả 

khi chết họ cũng không biết mặc dù đạn bom vốn không mắt, vô tình đã đưa 

họ về với chốn cuối cùng nầy. Chốn cuối cùng của họ không phải là những nấm mộ ở nghĩa trang mà là Chung Sự Vụ. 

Nhà thơ Nguyên Sa lại càng không biết cho đến khi ông học ở bộ phận Quân Nhu bốn tháng rưỡi vào năm 1966 tại ngôi trường nằm trong khuôn viên trại Lê Văn Duyệt . Tại đây, ông cũng chỉ được biết đến Chung Sự Vụ qua chương trình học nhưng chưa một lần đến thăm hay làm việc ở nơi chốn đầy những tử thi cụt đầu, cụt tay hoặc tan rữa nầy. Nhiệm vụ của những người lính trong đơn vị Chung Sự vụ là tìm lắp ghép những thi thể nầy lại, sắp xếp vào quan tài và giao lại cho thân nhân về chôn cất hoặc đơn vị nầy sẽ tự chôn cất theo yêu cầu của thân nhân. 

Trong quyển truyện nầy, với một giọng văn mạnh bạo, trần tục, đôi lúc du côn không hề có một chút xíu chất thơ, Nguyên Sa đã phơi bầy bộ mặt “hậu trường” quân lực VNCH qua việc hai bà vợ tranh giành cái thây ma của Thiếu tá Nguyễn Văn Tình với đủ mọi thế lực chống lưng phía sau. Truyện được đăng từng kỳ trên Trình Bầy vẫn im re trót lọt qua mắt được bà "hốt , cắt đục” (danh từ báo chí Sài gòn đặt cho bộ Thông tin) dù có quá nhiều đoạn “mó d. ngựa”, như 

“Khóc biểu dương lực lượng có kèm theo chủi bới tùm lum, chủi bới chánh phủ, chủi cả lò những thằng to đầu để chồng bà chết. Trời chu đất diệt năm đời, mười đời chúng mầy, chúng bay ngồi ở Sài gòn, ngồi vơ vét móc hầu, bóp cổ người ta, bắt chồng bắt con người ta đi chỗ hòn tên mũi đạn…”(trang 7). “Đồ khốn nạn. Chúng mày là đồ khốn nạn. Tôi đã bảo rồi , mà anh ấy không nghe,  chúng mày đưa chồng tao vào chỗ chết. Ông ơi,  ông lấy tôi được 6 tháng để tôi bụng mang dạ chữa ông bỏ, ông đi, tiên sư cha chúng mày .Chúng nó ở Sài Gòn ăn ngon ngủ kỹ. Chúng nó xúi anh đi ra nơi hòn tên mũi đạn. Chúng nó đẩy anh vào chỗ chết. Anh bỏ vợ bụng mang dạ chữa . Anh ơi …Tổ sư cha chúng mày …”(trang 17)...

Nhưng  đến khi “Vài Ngày Làm Việc Ở Chung Sự Vụ” được tạp chí nguyệt san Nhân Văn số 14 (thuộc tạp chí Văn Học), phát hành vào tháng 6 năm 72 thì bị Bộ Thông tin ra lệnh tịch thu và Biện Lý cuộc Tòa Sơ thẩm Sài gòn ra lệnh truy tố trước tòa tiểu hình chánh phạm là chủ nhiệm tạp chí và tòng phạm là tác giả Nguyên Sa vì “đã dùng báo chí để phổ biến luận điệu có thể phương hại nền an ninh quốc gia và làm suy giảm kỷ luật và tinh thần chiến đấu của quân đội”.

Theo Nguyên Sa, “Chung Sự Vụ là cơ quan có thật nhưng Đại đội Chung Sự của Trung Úy Lan trong truyện là một sản phẩm hoàn toàn tưởng tượng.” Từ năm 66 ông đã nghe đã tìm hiểu và đã…để chìm vào ký ức khi xuất ngũ. Mãi đến năm 1971, trong một “sự xúc động có tên là khổ đau của tâm hồn trước số phận của dân tộc trong chiến tranh triền miên” đã giúp ông viết tác phẩm nầy-một quyển “truyện có nhiều chuyện” chứ không phải là “truyện không có chuyện”, một khuynh hướng thời thượng lúc đó.

Lê Văn Nghĩa

nguồn: viet-studies.net

Lê văn Nghĩa còn có bút danh Hai Cù Nèo (20/5/1953-25/7/2021)
Ảnh : Phong Quang