:
|
|
|
|
Giáo sư Chung Hoàng Chương. |
(TBKTSG) - TBKTSG trao đổi với Giáo sư Chung Hoàng Chương(*) về những
hệ quả nhiều mặt mà các đập thủy điện tiếp tục được xây dồn dập trên
dòng sông Mêkông như tại Lào hay Thái Lan tác động đến sinh kế của vùng
đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) nước ta.
TBKTSG: Ngày 16-8-2016, Lào đã chính thức khởi công đập thủy điện Don
Sahong. Theo ông, vị trí đập thủy điện này có vai trò, tầm ảnh hưởng thế
nào?
- Giáo sư Chung Hoàng Chương: Quan ngại đã kéo dài
nhiều năm, kể từ khi đập Xayaburi được Lào khởi công. Theo Thứ trưởng Bộ
Năng lượng và Mỏ của Lào, Viraphon Viravong, từ giờ, nước này phải đặt
mạnh vấn đề triển khai thủy điện.
Tôi đã đi tới Don Sahong và những làng dọc theo 17 nhánh của dòng sông
này. Đây là một khu sinh thái rất đặc biệt và có một tầm lịch sử rất
quan trọng. Thác Khone hùng vĩ trên Mêkông có thể xem là linh hồn của
vùng Đông Nam Á, vậy mà Don Sahong lại được xây dựng ngay trong khu vực
này.
Lào nói rằng đó không phải là nhánh chính của sông Mêkông nên sẽ không
gây ảnh hưởng nhiều, tuy nhiên, theo những nghiên cứu quốc tế thì nhánh
này lại rất được các loài cá như cá da đen và da trắng ưa chuộng. Trong
đó, các loại cá da trắng bị ảnh hưởng nhiều nhất, bởi lẽ đập ngăn cản
chúng tiếp cận nguồn protein thuộc vùng Pakse và các khu vực xung quanh.
|
Chúng ta mong muốn Lào phải tìm cách nào để có những mô hình khác
thay vì nghĩ rằng thủy điện là cách duy nhất đưa Lào ra khỏi cảnh nghèo. |
Tôi từng ở Don Det và Don Khon khi Lào mới làm mặt bằng của thủy điện
Don Sahong, thiết bị máy móc lớn vẫn chưa được triển khai. Ngay lúc đó,
không chỉ Việt Nam, mà Campuchia cũng nhận định rằng điều này (việc xây
đập) ảnh hưởng rất nhiều tới nguồn cá, nguồn nước, đến Ramsar (hay còn
gọi là công viên nước ngập) ở tỉnh lỵ Stung Treng của Campuchia.
Các chuyên gia, tổ chức quốc tế cũng nêu lên những quan ngại đó, như
Giáo sư Newton Osborne thuộc Tổ chức Sông ngòi quốc tế (International
Rivers: IR). Ở Việt Nam, Mekong River Network (Mạng lưới sông Mêkông)
cũng lên tiếng rằng đập này có ảnh hưởng rất lớn đến môi trường, cũng
như sinh kế của hàng triệu người dân ở ĐBSCL.
TBKTSG: Lào đã tiến hành xây dựng đập thủy điện bất chấp phản đối từ các quốc gia ASEAN. Hành động này sẽ có tác động ra sao?
- Tôi nghĩ hành động này có ảnh hưởng tiêu cực tới quan hệ ngoại giao
khu vực. Chẳng hạn, từ trước tới nay, trong ASEAN có một điều khoản về
việc giữ được một môi trường bền vững, nhưng những năm gần đây, các nước
thành viên lại thay đổi thái độ. Các điều khoản đã được thỏa thuận
trước bị các thành viên này thay đổi rất nhiều.
Nếu như bây giờ không có một sự đồng thuận, một thỏa ước đặt trên một
bộ nguyên tắc ứng xử chung của toàn khối với các công cụ pháp lý mang
tính ràng buộc hơn, thì tôi nghĩ là các quốc gia sẽ tùy tiện tranh giành
đất đai, nguồn nước.
|
|
|
ĐBSCL vừa trải qua đợt hạn - mặn nghiêm trọng. Ảnh: LÊ HOÀNG VŨ |
TBKTSG: Phía sau sự kiên quyết của Lào phải chăng có yếu tố... Trung Quốc, thưa ông?
- Dự án Pak Beng sử dụng công nghệ của Trung Quốc. Don Sahong thì chưa
chắc chắn. Tuy nhiên, Mega First, công ty tài trợ dự án này, mặc dù có
trụ sở ở Malaysia nhưng có nhiều liên hệ về kỹ thuật với các đối tác
Trung Quốc. Công nghệ thủy điện của Trung Quốc có tuổi đời rất lâu rồi.
Các công nghệ này cũng thâm dụng rất nhiều công nhân.
Giai đoạn nắm quyền Thủ tướng Trung Quốc, ông Ôn Gia Bảo, vốn là một kỹ
sư địa chất, lo ngại về tác động của việc xây dựng các đập nước, nên
các tập đoàn lớn chuyên xây dựng các dự án thủy điện bị ngưng hoạt động.
Đến thời Chủ tịch Trung Quốc là Tập Cận Bình, khi được hoạt động trở
lại, các tập đoàn này cần rất nhiều tài chính để nuôi dưỡng một khối
lượng công nhân và kỹ sư, chuyên gia khổng lồ. Đặc biệt là sau khi giới
hạn về khoản tăng khí nhà kính được tăng thêm 2 độ, Trung Quốc đã lợi
dụng kẽ hở này để tăng cường triển khai các dự án thủy điện.
TBKTSG: Sau Don Sahong, Lào chuẩn bị khởi công tiếp dự án Pak Beng vào
năm sau. Thái Lan cũng chuẩn bị một “siêu dự án” chuyển 4 tỉ mét khối
nước khỏi dòng Mêkông. Ông có thể cung cấp chi tiết hơn về những ảnh
hưởng mà các nước tiểu vùng sông Mêkông có thể gặp phải, đặc biệt là
Việt Nam?
- Nếu như Lào triển khai toàn bộ 12 đập nước như nước này đã lên kế
hoạch, tôi nghĩ rằng khả năng ảnh hưởng là rất lớn. Nó sẽ chặn nguồn
nước, nguồn phù sa và sinh kế của hàng triệu người chẳng những ở lưu vực
sông Mêkông bên phía Lào mà cả Campuchia và Việt Nam.
Với tình hình biến đổi môi trường và khí nhà kính như hiện nay, những
đập khổng lồ của Trung Quốc và giờ là của Lào sẽ gây nên ảnh hưởng
nghiêm trọng. Dù Don Sahong của Lào chỉ có công suất 260 MW, nhưng nó sẽ
chặn rất nhiều nguồn cá và các nhánh sông.
Hiện tại, Chính phủ Lào nói là sẽ làm những bậc thang cho cá đi ngược
trở lên, tương tự như mô hình châu Âu. Song vấn đề là loài cá ở đây khác
với loài cá ở châu Âu. Mặt khác, những thẩm định này cũng đã quá cũ
rồi. Chẳng hạn, họ nói là có thể có 20-30% cá vượt bậc thang để lên trở
lại, nhưng liệu sau khi vượt bao nhiêu bậc thang, con cá có còn đủ khả
năng sinh sản hay không?
Theo nguyên tắc, khi diễn ra các cuộc gặp gỡ giữa các nước trong tiểu
vùng, Lào phải thông báo họ sẽ làm như thế nào, cũng như cung cấp những
nghiên cứu về tác động môi trường, văn hóa, xã hội ra sao. Tuy nhiên
những điều khoản đã được đồng thuận này thường không được thực thi một
cách nghiêm túc.
TBKTSG: Như vậy, ĐBSCL sẽ như thế nào trong thời gian không xa?
- Khó có câu trả lời chính xác cho câu hỏi này. Song, về ĐBSCL, tôi rất
lo ngại trước tình trạng ngập mặn. Hiện tại, ngập mặn đã rất nghiêm
trọng. Tại Bến Tre, Sóc Trăng, diện tích ngập mặn đã lên tới 30-50 ki lô
mét. Vì vậy, chúng ta cần lũ để chống mặn.
Thường thì vào tháng 8, mùa nước nổi sẽ về và cung cấp lượng phù sa cho
ĐBSCL. Tuy nhiên, năm nay, dù có mưa nhưng chỉ chống phần nào hạn mặn
chứ không đủ để dâng lên thành mùa nước nổi.
TBKTSG: Theo ông, Việt Nam cần có những động thái như thế nào để bảo vệ ĐBSCL?
- Thứ nhất, ta phải có một chiến lược ngoại giao để “đánh động” tất cả
các nước ASEAN. Chẳng hạn, chúng ta có thể làm việc với Campuchia, bởi
nước này chịu ảnh hưởng rất nhiều từ Don Sahong. Cùng lúc đó mình cần
những nước ủng hộ, như Myanmar, vì hiện Trung Quốc cũng muốn đổi dòng
một con sông khác gần nước này thành “cục pin”.
Chuyên gia hai nước Việt Nam và Lào phải ngồi lại xem xét ảnh hưởng của
đập thủy điện này tới an ninh sinh kế, an ninh lương thực của Việt Nam.
Nghĩa là, chúng ta vẫn phải giữ hòa hiếu, đồng thời mong muốn nước bạn
phải tìm cách nào để có những mô hình khác thay vì nghĩ rằng thủy điện
là cách duy nhất đưa Lào ra khỏi cảnh nghèo. Sẽ có rất nhiều thiệt hại
khi đập Pak Beng triển khai, 6.700 người phải di dời, 25 làng xung quanh
đập này bị ảnh hưởng. Bên kia sông thì có hai làng của Thái Lan cũng bị
ảnh hưởng rất nhiều. Các nước lân cận cũng lo lắng.
Thứ hai, tôi thấy ASEAN đang phải đương đầu với những thách thức mới và
cần những chuyển hướng mới. Ví như ASEAN muốn có thông cáo chung nhưng
lại bị một thành viên phản đối hoài thì đành phải thôi sao? Mặt khác,
không thể nào nói là tôi sống ở vùng này còn chuyện bên anh, chuyện vùng
biển bên anh kệ anh. Đó là một tầm nhìn rất hạn hẹp!
(*) Giáo sư Chung Hoàng Chương, nguyên giáo sư đại
học tại tiểu bang California (Mỹ), hiện là nghiên cứu viên cao cấp tại
Trung tâm Nghiên cứu quốc tế (SCIS), trường Đại học Khoa học Xã hội và
Nhân văn, Đại học Quốc gia TPHCM.
Giáo sư Chương đã dành nhiều thời gian nghiên cứu về dòng sông
Mêkông, có nhiều chuyến đi thực địa tại các địa phương khác nhau dọc
dòng sông bắt đầu từ thượng nguồn Trung Quốc, cũng như khảo sát các
vùng, miền thuộc các tỉnh các nước Đông Nam Á mà dòng sông đi qua. |
|
|
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét