Tết Thanh minh và tục tảo mộ của người Việt đã có từ lâu đời.
Với
đạo lý uống nước nhớ nguồn, từ xa xưa Tết Thanh minh đã trở thành lễ hội quan
trọng, thiêng liêng, đã đi sâu vào tiềm thức của biết bao người Việt Nam trong
và ngoài nước.
Thanh minh tuy không phải là cái tết
lớn, nhưng lại gắn liền với đạo đức, với bổn phận con người Việt Nam - bổn phận
của con cháu tưởng nhớ công lao của tổ phụ, của những người đi trước. Đây chính
là ngày giỗ tổ chung để mọi người có dịp báo hiếu, trả nghĩa, gọi là đền đáp
phần nào ơn sinh thành tạo dựng của tổ tiên.
Dù ai đi đâu,
ở đâu đến ngày Thanh minh âm lịch cũng cố gắng về với gia đình để được đi tảo
mộ, để cùng nhau ngồi bên mâm cơm sum họp gia đình. Những ngôi mộ được người
nhà dọn dẹp sạch sẽ, vun đắp thêm đất mới, đó là những tâm đức của người đang
sống đối với người đã khuất.
Phong tục làm
cỏ các phần mộ (lễ tảo mộ), sửa sang, thắp hương, đặt hoa quả thành kính tưởng
nhớ ông bà tổ tiên là những hoạt động không thể thiếu trong ngày lễ quan trọng
này.
Cho nên, trong
Truyện Kiều của Nguyễn Du có câu:
“Ngày
xuân con én đưa thoi,
Thiều quang chín chục đã ngoài
sáu mươi.
Cỏ non xanh tận chân trời,
Cành lê trắng điểm một vài bông
hoa.
Thanh minh trong tiết tháng Ba.
Lễ là tảo mộ, hội là đạp thanh...”
Lễ Thanh minh gắn liền với Tết Hàn thực.
Nguồn gốc
lịch sử của Tết Hàn thực:
Tết Hàn thực
được bắt nguồn từ Trung Quốc. Chuyện kể rằng: Đời Xuân Thu, vua Tấn Văn Công,
nước Tấn, gặp loạn phải bỏ nước lưu vong, nay tạm trú nơi nước Tề, mai trú ở nước
Sở. Bấy giờ có một hiền sĩ tên là Giới Tử Thôi theo vua giúp đỡ mưu kế. Một
hôm, trên đường lánh nạn, lương thực cạn, Giới Tử Thôi phải lén cắt một miếng
thịt đùi mình nấu lên dâng vua. Vua ăn xong hỏi ra mới biết, đem lòng cảm kích
vô cùng.
Giới Tử Thôi
theo phò Tấn Văn Công trong mười chín năm trời, cùng nhau trải nếm bao nhiêu
gian truân nguy hiểm. Về sau, Tấn Văn Công giành lại được ngôi báu trở về làm
vua nước Tấn, phong thưởng rất hậu cho những người có công, nhưng lại quên mất
công lao của Giới Tử Thôi. Giới Tử Thôi cũng không oán giận gì, nghĩ mình làm
được việc gì, cũng là cái nghĩa vụ của mình, chứ không có công lao gì đáng nói
nên nín lặng. Vì vậy, ông về nhà đưa mẹ vào núi Điền Sơn ở ẩn.
Tấn Văn Công về
sau nhớ ra, cho người đi tìm. Giới Tử Thôi không chịu rời Điền Sơn ra lĩnh
thưởng, Tấn Văn Công hạ lệnh đốt rừng, ý muốn thúc ép Giới Tử Thôi phải ra,
nhưng ông nhất định không chịu tuân mệnh, rốt cục cả hai mẹ con ông đều chết
cháy trong rừng. Vua vô cùng thương xót, lập miếu thờ và hạ lệnh trong dân gian
phải kiêng đốt lửa ba ngày, chỉ ăn đồ ăn nguội đã nấu sẵn để tưởng niệm (khoảng
từ mồng 3.3 đến mồng 5.3 Âm lịch hàng
năm). Từ đó ngày mùng 3.3 Âm lịch
hằng năm được coi là ngày Tết Hàn thực, nhằm tưởng nhớ đến công ơn dưỡng dục
của những người đã khuất.
Tết Hàn
thực của người Việt:
Nếu như Tết
Thanh minh mang ý nghĩa cội nguồn, nhắc chúng ta không quên hướng về quê cha
đất tổ, thì Tết Hàn thực (Tết bánh trôi bánh chay) cũng được người dân nhiều
nơi coi trọng, hoặc kết hợp Tết Thanh minh với Tết Hàn thực, được tổ chức vào
ngày 3 tháng Ba âm lịch. Tuy nhiên, trên thực tế Tết Thanh minh đi theo quy
luật vận hành của mặt trời - lịch dương, chứ không theo lịch mặt trăng - lịch
âm, thường rơi vào ngày 4 hoặc ngày 5
của tháng Tư dương lịch.
Từ thời nhà Lý,
dân chúng nước ta đã tiếp nhận tết Hàn thực nhưng ý nghĩa của ngày tết này đã
biến đổi và mang đậm màu sắc truyền thống, phù hợp với tâm lý cũng như cuộc sống
thường nhật của người dân nước Việt. Vào ngày tết Hàn thực, người Việt không
kiêng lửa, mọi việc nấu nướng vẫn được thực hiện, chỉ có điều là người Việt
dùng bánh trôi - bánh chay cho tết Hàn thực với ý nghĩa tượng trưng đó là những
thức ăn nguội - hàn thực. Vì vậy người Việt còn gọi tết Hàn thực bằng một tên
gọi khác là tết bánh trôi - bánh chay. Bánh trôi, bánh chay sau khi thắp hương,
cả gia đình quây quần bên nhau thưởng thức hương vị đậm đà của món bánh này.
Tết Thanh minh
nhắc chúng ta nhớ về quê hương, nguồn cội. Phảng phất trong bóng dáng mỗi con
người là dấu ấn quê hương không dễ phai mờ theo năm tháng. Quê hương, nguồn cội
chính là tài sản tinh thần vô giá đối với mỗi cá nhân chúng ta. Nếu không có
điều kiện trở về quê hương trong dịp Thanh minh này, xin hãy hướng về nơi
thiêng liêng ấy, bởi quê hương đi theo chúng ta suốt cuộc đời, in đậm dấu ấn
trong từng nhân cách.
Khi làm lễ cúng Thanh Minh, nên tham khảo kỹ lưỡng vì ngoài
thành tâm, phải nắm được cần chuẩn bị những lễ vật cần thiết và quan trọng nhất
là biết chuẩn bị cúng lễ Thanh Minh đúng cách.
Cúng tại gia và
cúng tại mộ có cách chuẩn bị lễ vật và văn khấn khác nhau, gia chủ cần chú ý để
không bị nhầm lẫn. Để được hướng dẫn chi tiết, mời bạn đọc tham khảo bài Văn
khấn tảo mộ tiết Thanh Minh và Văn khấn Thanh Minh tại nhà.
Thanh Minh thực
chất là một trong 24 tiết khí hàng năm. Tiết Thanh Minh bắt đầu từ ngày 4 hoặc
5 tháng 4 dương lịch tới 20 hoặc 21 tháng 4 dương lịch. Thanh Minh cắt nghĩa
thì Thanh là trong, Minh là sáng, Tiết Thanh Minh là khoảng thời gian khí trời
trong sáng, thanh khiết, bầu trời quang đãng, mới mẻ.
Tết Thanh Minh năm 2017
là ngày nào?
Người ta
thường lấy ngày đầu tiên của tiết Thanh Minh là ngày Tết Thanh Minh. Năm nay,
ngày đó rơi vào 4 tháng 4 dương lịch. Bắt đầu từ ngày nay, mọi người có thể tổ
chức lễ tảo mộ du xuân, kết hợp giữa việc cúng lễ tỏ lòng hiếu kính và việc cả
gia đình ra ngoại ô tận hưởng không khí trong lành.
Do đúng dịp
mùa xuân tươi mát, cây cối đâm chồi nảy lộc, lại qua tiết Xuân Phân ẩm ướt nên
cảnh sắc tốt lành, đẹp đẽ, có rất nhiều danh lam thắng cảnh đang mùa đẹp nhất,
rất đáng để thưởng ngoạn. Khi đi, để gặp nhiều may mắn, tốt lành hãy chú ý chọn
giờ tốt và hướng tốt để xuất hành.
Để tra cứu
chính xác, mời quý vị tham khảo Lịch Vạn Niên Đặc biệt, theo quan niệm xưa nếu
tết Thanh Minh trùng vào ngày 3/3 âm lịch – Tết Hàn Thực thì được coi là “Tết
Thanh Minh đích thực”. Ngày này người ta làm bánh trôi, bánh chay – những thức
bánh nguội và kiêng nổi lửa nấu cơm.
Tết Thanh Minh
là ngày lễ mang tính nhân văn, nhân đạo và chủ yếu mang tính chất tưởng niệm.
Vì vậy, không nhất thiết chú trọng tới mâm cao cỗ đầy, càng không nên cúng
nhiều tiền vàng, đốt nhiều giấy mã, điều này không những lãng phí, làm ô nhiễm
môi trường mà còn không có ý nghĩa về mặt tâm linh. An ủi người sống và nhớ tới
người đã khuất là ở tâm tưởng, tấm lòng và chân thành tự nơi tâm.
Tục lệ Tảo mộ:
Đối với người
dân Việt, Tết Thanh minh là dịp để con cháu hướng về tổ tiên, cội nguồn. Dù ai
đi đâu, ở đâu đến ngày 3/3 âm lịch hằng năm cũng cố gắng về với gia đình để tảo
mộ, sum họp bên mâm cơm gia đình. Những ngôi mộ được người nhà dọn dẹp sạch sẽ,
vun đắp thêm đất mới, đó là những tâm đức của người đang sống đối với người đã
khuất.
Công việc chính
của tảo mộ là sửa sang các ngôi mộ của tổ tiên cho sạch sẽ. Nhân ngày Thanh
minh, người ta mang theo xẻng, cuốc để đắp lại nấm mồ cho đầy đặn, rẫy hết cỏ
dại và những cây hoang mọc trùm lên mộ cũng như tránh không để cho các loài
động vật hoang dã như rắn, chuột đào hang, làm tổ mà theo suy nghĩ của họ là có
thể phạm tới linh hồn người đã khuất. Sau đó, người tảo mộ thắp vài nén hương,
đốt vàng mã hoặc đặt thêm bó hoa cho linh hồn người đã khuất.
Trong ngày
Thanh minh, khu nghĩa địa trở nên đông đúc và nhộn nhịp. Các cụ già thì lo khấn
vái tổ tiên nơi phần mộ. Trẻ em cũng được theo cha mẹ hay ông bà đi tảo mộ,
trước là để biết dần những ngôi mộ của gia tiên, sau là để tập cho chúng sự
kính trọng tổ tiên qua tục viếng mộ. Những người quanh năm đi làm ăn xa cũng
thường trở về vào dịp này (có thể sớm hơn một, hai ngày vì nhiều lý do khác
nhau) để tảo mộ gia tiên và sum họp với gia đình.
Bên cạnh những
ngôi mộ được trông nom, chăm sóc cẩn thận, còn có những ngôi mộ vô chủ, không
người thăm viếng. Những người đi viếng mộ thường cũng cắm cho các ngôi mộ này
một nén hương.
Ngoài tục lệ
trên, người Việt Nam còn có tục lệ làm bánh trôi, bánh chay thắp hương, sau đó
cả gia đình quây quần bên nhau thưởng thức hương vị đậm đà của món bánh này.
Tiết Thanh minh cũng là lúc trời bắt đầu bớt lạnh, cây cối
phát triển mạnh mẽ, rất nhiều loài hoa nở rộ, là thời điểm thích hợp để đi dã
ngoại, ngắm cảnh.
Thơ:
LỄ THANH MINH
Thanh
minh trong tiết tháng ba ta,
Đèn nến sáng choang khắp mọi nhà.
Nghi
ngút hương trầm bay trãi tỏa,
Xanh tươi hoa quả sáng đưa xa.
Mộ phần tiếng khấn lâm râm nguyện,
Nghĩa
địa lời dâng nhỏ thiết tha.
Mỗi độ thanh minh sang nhắc nhớ:
Ơn cha nghĩa mẹ đức ông bà.
HỒ NGUYỄN (04-4-17)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét