Ngô Khắc Tài
I
Rằm tháng Bảy là một ngày rằm đặc biệt.
Ngoài việc báo hiếu song thân, trong thời tiết mưa gió sụt sùi,
lòng người còn mở thông ra nhiều cõi bên ngoài, nhớ đến bao
người. Tục cúng cô hồn lang thang xó chợ đầu đường mang đầy
tính vị tha nhân bản. Hầu như sự vĩnh hằng, thời gian hữu hạn
kéo đi bao nhiêu đổi thay. Và cái chết là một trong những chủ
đề lớn của các nhà thơ. Không phải tự nhiên mà mỗi năm đến
rằm tháng Bảy tôi luôn nhớ đến “Văn tế thập loại chúng sinh” của Nguyễn Du.
Cũng có kẻ chìm sông, lạc suối;
Cũng có những sẩy cội, sa lầy;
Có người leo giếng đứt dây;
Người trôi nước lũ, kẻ lây lửa thành.
Thế là:
Khi sau đông đúc vui cười;
Mà khi nhắm mắt không người nhặt xương?
…
Kẻ thân thích vắng sau vắng trước;
Biết lấy ai bát nước chén nhang!
Và nhớ đến Tản Đà với “Thăm mả cũ bên đường”
Hay là thuở trước kẻ văn chương;
Chen hội công danh lỡ lạc đường;
Tài cao phận thấp chí khí uất;
Giang hồ mê chơi, quên quê hương!
Hay là thuở trước khách hồng nhan;
Sắc sảo khôn ngoan trời đánh ghen;
Phong trần xui gặp bước lưu lạc;
Đầu xanh theo một chuyến xuân tàn!
Đây là những bài thơ hay của thơ ca cổ điển
Việt Nam nhưng theo tôi nó mang tính nhân loại chung chung đứng
bên ngoài mà nhìn thông cảm với sự vật hơn là đi sâu vào tâm
hồn người vì thế tôi thích bài thơ của Hòa thượng Tế Điên
trong một cuốn sách xưa tôi quên nhưng lại nhớ nó vì thấy nó
thấm sâu vào lòng mình. Bài thơ mà đọc cho người hấp hối nghe
họ sẽ ra đi nhẹ nhàng và siêu thăng tịnh độ
Sáu mươi năm bừa bãi
Gió đông vờn với gió tây
Đến nay thu nhặt quay về
Mây xưa nước liền trời biếc
Tôi không biết Hòa thượng Tế Điên hành tung
hư thật ra sao, phim ảnh lại hư cấu Hòa thượng thành nhân vật
huyền thoại tu hành mà ngổ ngáo trêu chọc thiên hạ lại còn
uống rượu ăn thịt chó. Thực hư khó phân biệt nhưng đọc lên mấy
câu thơ của ngài thấy đây là người đắc đạo. Người ta lập tức
trực nhận được ở bài thơ những cái thấy khác như không, như vô, tỉnh thức mở cánh cửa thong dong một cõi đi về, thấy cuối tầm nhìn trời nước gặp nhau!
II
Nhắm mắt, qua đời, chết ngắc, chết ngủm, tử vong… người đời rất phong phú từ ngữ để diễn tả điều đáng sợ không ai tránh khỏi. Tôi lại thích những từ như đi, quy, cố hương, quy tân gia… tuy có vẻ như đùa cợt nhưng lại gần với chân lý. Tuy nhiên, thích nhất vẫn là cụm từ nhà Phật “Hoa khai Cực Lạc”. Để chỉ cái chết sau lại nói là hoa khai? Chỉ vì chết không phải là trạng thái tĩnh, mà đó là một trạng thái động.
Chết thân cũ để thay thân mới. Sự chết chỉ là một phen trong
vô số lần chết. Sự sanh cũng vậy, cũng là một lần trong vô số
kiếp sanh. Hoàn toàn phù hợp với quan niệm khoa học – vật
chất biến đổi từ trạng thái này sang trạng thái khác.
Tôi nhớ lúc còn nhỏ, những người lớn tuổi
như mẹ tôi, đi chùa thắp nhang lạy Phật xong bao giờ cũng đứng
bàn thờ vong có mấy chữ “Hoa khai Cực Lạc” xá ba xá. Tôi
đứng bên mẹ, nhìn lên cả trăm ảnh vong linh: đàn bà, đàn ông,
có người rất trẻ và có cả ảnh trẻ con… và có cả hình của
mấy tay mà lúc còn sống dân làng chẳng ai ưa… tôi sợ lắm. Mẹ
không giải thích, có lẽ ngày ấy tôi còn quá nhỏ để nghe. Cũng
có thể mẹ làm theo thói quen tập quán truyền thống của ông
bà xưa, mẹ cứ noi theo đó mà làm cũng không hiểu lắm. Mãi về
sau tôi mới biết cử chỉ của mẹ cũng như hành vi của nhiều
người lớn tuổi khác. Người Việt có truyền thống nhân bản bao
dung không phân biệt mọi hương hồn đã khuất (nghĩa tử là nghĩa
tận), nó dung hòa với đạo Phật. Rằm tháng Bảy cúng hết các
cõi, cúng cô hồn cúng chiến sĩ trận vong, kể cả chuyện lập
bàn thờ cho kẻ thù. Tôi nhớ ngoài miền Bắc có đền thờ Phục
Ba tướng quân (Mã Viện) ngay cả những ngôi mả lâu đời mấy trăm
năm vẫn có kẻ đến thắp nhang cho đã nói lên điều này. Ngày nay
đi chùa thấy tục xưa như may một. Trừ những người thân đi chùa
mới đến trước bàn vong để tưởng niệm cha mẹ, bà con, còn
những người không thân chỉ lướt nhìn hờ hững. Có lẽ người đời
nay thấm tư tưởng nhị nguyên của phương Tây, phân biệt rạch ròi
đen trắng, tả hữu, ta người. Ghét ai, thấy dấu chân, thấy mồ
mả của người ấy là ngứa ngáy muốn bứng đi cho khuất con mắt. Ở
đây như quên điều gì đó thay vì cởi mở lại thắt nút thêm, cột
cuộc sống lại. Để rồi nó như là một trong những nguyên nhân
tiếp tục những cuộc khủng hoảng đổ vỡ không hóa giải được mâu
thuẫn xã hội. Khi nói không tâm linh tôi thấy người nói nghèo
nàn làm sao. Dường như ở giữa không tâm linh với tâm linh có một
vùng giao thoa tập mờ. Những câu hỏi của đời sống từ đây mà
ra; chính từ vùng này đã khơi dậy những phát minh, sáng kiến
khoa học.
Từ cái cảm giác sợ sệt trước bàn vong
không dám nhìn, dần dần tôi thơ thẩn đứng nhìn các vị lâu hơn.
Nhìn những tấm ảnh đàn ông, đàn bà, người già, người trẻ trên
bàn, không ai giống ai, không có người thứ hai lặp lại, nhưng
tất cả đều như nói với tôi một điều: cuộc sống đáng quý biết
bao nhiêu! Một lúc nào đó rời xa cuộc sống này, tôi không biết
gì về cõi xa kia… nhưng lại trực nhận ra một điều đáng sợ là
sau cái chết mọi người đều bình đẳng, chẳng khác gì nhau,
trừ ra những nghiệp quả đã tạo. Chết không phải là sự chấm
dứt, vì máu của cha mẹ đã truyền qua máu cho con, vì còn có
nghiệp quả. Trong nghiệp quả lại có biệt nghiệp, cộng nghiệp,
tức là những điều mình đã tự tạo ra hoặc cùng với người
khác tạo ra… rồi còn có sự tiếp nối của những người thân
thuộc, con cháu, dòng họ… phải chăng chết cũng chỉ là một
điểm khởi đầu? Người sống nên nhận ra điều này, không làm nhục
người đã chết, nhất là làm nhục cha mẹ, vì máu huyết của
họ đã lưu lại tạo ra người (họ vẫn luôn sống trong thân thể
của con). Đời như một cuốn phim dài nhiều tập, tập 1, tập 2
rồi tập 3… Cuối cùng, khi hướng về nơi cõi xa kia, sự thức
tỉnh lại chiếu soi cho tâm thức ta ngay trên mặt đất này. Phải
chăng đó chính là ý nghĩa diệu ảo của mùa Vu Lan, mùa báo
hiếu?
(Từ Văn Việt )
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét