BIẾT QUA VỀ X RAY CT SCAN M PET SCAN ULTRASOUND

1. X-rays (X-quang ) là gì?
 Để hiểu X-quang là gì, trước hết hãy tìm hiểu khái niệm về “sóng điện từ
trường” (electromagnetic wave, electromagnetic radiation).
Chung quanh chúng ta luôn luôn hiện hữu một không gian năng lượng dưới
dạng điện từ trường, trong đó ánh sánh mặt trời, hay ánh sáng mà chúng ta
thấy được cũng chỉ là một dạng sóng điện từ trường. Có nhiều loại sóng từ
trường, từ yếu đến mạnh theo thứ tự, gồm có: sóng radio, sóng microwaves,
sóng hồng ngoại (infared, IR, dùng trong các remote controls), ánh sáng
thường, tia cực tím còn gọi là tia tử ngoại (ultraviolet light, UV), tia X-
quang, và cuối cùng là gamma-rays. Như thế chỉ có 3 loại sóng mạnh hơn là
ánh sáng thường. Sóng càng mạnh, độ “xuyên thủng” qua tế bào càng
nhiều. Ba tia X-rays, UV, và Gamma đều được sử dụng trong y học để
truy tầm hay chữa bệnh. Trong khi đó, ánh sáng thường trở xuống, khi

đụng vật cản đa phần sẽ bị phản chiếu và ít ảnh hưởng đến cấu trúc hay làm
hư hại vật thể bên trong. Mở ngoặc một tí cho vui, tôi nói “đa phần” ở đây vì
sóng có thể tồn tại dưới dạng sóng (wave), năng lượng (energy), và vật chất
(matter), vì thế năng lượng có khi một phần bị hấp thụ mà không phản chiếu
ra. Có thể hiểu, cơ thể chúng ta, có lúc hiện hữu chỉ là một khối lượng sóng
và năng lượng trong không gian điện từ trường!.
 

X-rays được khám phá năm 1895 bởi một giáo sư vật lý người Đức,
Wilhelm Conrad Röentgen. Một công dụng thường dùng của X-rays là để
“chụp hình quang tuyến”, tuy nhiên X-rays còn dùng để trị ung thư và để dò
tìm các thiên thể trong ngành thiên văn (cosmos). X-rays còn được dùng để
dò tìm hàng lậu, súng ống ...
 2. CT scan là gì?
 CT scan còn gọi là CAT scan, viết tắt của hai chữ “computed tomography”,
được phát minh năm 1967 bởi một kỹ sư người Anh tên là Godfrey
Hounsfield. CT cho ta thấy hình chụp của cơ thể theo dạng mặt cắt, một
khối 3 chiều, thể hiện trên những mặt phẳng hai chiều.

 Mỗi một hình ảnh
là tập hợp bởi nhiều tia X-rays, bắn đi từ nhiều hướng khác nhau vòng quanh
cơ thể. Khi chụp hình bằng X-ray thường, tia sáng bắn đi một chiều nên hình
ảnh chồng lên nhau. Thí dụ chụp hình phổi, ta thấy cả tim phổi xương sườn
chồng lên nhau làm cho khó thấy rõ chỗ bị bệnh. CT scan dùng computer để
tổng hợp hình X-rays từ nhiều góc độ khác nhau, để có thể để tạo ra hình
chụp rõ ràng, giống như cơ thể được cắt ngang từng lát mỏng như những lát
chanh trong dĩa bò tái chanh!
 3. MRI là gì?
 Một hạn chế của X-rays là nó xuyên qua cơ thể và mang theo phóng xạ
(radiation) vì thế ngày nay MRI có nhiều lợi thế hơn. MRI viết tắt của ba
chữ, Magnetic Resonance Imaging.

 MRI được sáng chế bởi Paul C.
Lauterbur vào năm 1971, nhưng kỹ thuật không được hoàn thiện mãi cho
đến những năm 1990’s. Nguyên tắc của MRI là tạo ra một từ trường
chung quanh phần cơ thể muốn chụp hình. Vì trong cơ thể chúng ta hầu
hết là... nước, mà phân tử nước có chứa nguyên tử Hygrogen mang điện
cực dương, còn gọi là proton. Khi bị kích động bởi từ trường, những hạt
proton như bị “sắp hàng lại” và rung lên, phát ra sóng radio. Máy
computer sẽ ghi nhận sóng radio nầy thành hình ảnh.
Như vậy, chung chung, MRI an toàn, và kỹ thuật càng ngày càng tiến bộ, độ
chính xác nhiều hơn là CT.
 4. PET scan là gì?
 PET scan là chữ viết tắt của Positron Emission Tomography. PET scan là
một thử nghiệm dùng chất phóng xạ để truy tầm những đấu hiệu bất bình

thường trong cơ thể, hầu hết là truy tầm bệnh ung thư hay ung thư di căn.
Tuỳ theo trường hợp, bệnh nhân sẽ được tiêm, uống, hay hít thở hơi có chất
phóng xạ, gọi là radiotracer. Nguyên tắc là, các tế bào bất thường, như ung
thư chẳng hạn, thường tụ tập thành khối u, và sử dụng nhiều máu, nhiều
oxigen, ăn nhiều đường, tiêu hoá và sanh sản nhanh hơn tế bào thường. Như
thể nhờ vào chất phóng xạ, những chỗ bất thường nầy sẽ hiện lên hình bất
thường ở những tụ điểm. PET scan thường kết hợp với CT hay MRI, vì hai
thử nghiệm trên chỉ phát hiện hình ảnh, thí dụ khối u chẳng hạn, trong khi đó
PET sẽ cho biết khối u đó là ung thư hay không.
 
5. Siêu âm, ultrasound là gì?
 Ultrasound, còn gọi là sonogram, là thử nghiệm dùng sóng âm thanh, siêu
âm để tạo ra hình ảnh. Tương tự như sóng radar mà các loài dơi dùng để
định hướng, hay ứng dụng dò tìm tàu ngầm, tìm máy bay cho trạm không
lưu, hay tìm... cá cho dân đi câu! Thiết bị phát âm thanh sẽ bắn ra sóng âm
thanh, khi đụng vật thể muốn dò tìm sẽ dội lại tạo ra hình ảnh.

 Trong
nghề cấy thai nhân tạo của tôi, máy siêu âm là con mắt thứ ba của tôi mỗi
ngày. Nhiều bệnh nhân hỏi tôi có an toàn không. Xin trả lời là rất an toàn, vì
nó chỉ là sóng âm thanh, không có phóng xạ gì cả.. Chỉ là âm thanh mà chỉ
có loài dơi hay những chú chó có thể nghe được mà thôi.
 6. Mức độ an toàn của các thử nghiệm?
 Như thế, MRI và sonogram có lẽ an toàn nhất vì chẳng dính dáng gì tới
phóng xạ, radiation cả. Millisievert (mSv) là đơn vị để đo độ phóng xạ. Mỗi
năm, trung bình mỗi người chúng ta chịu độ phóng xa là 3 mSv từ môi
trường xung quanh. Trong một chuyến bay 5 tiếng từ Los Angeles qua New
York, mỗi hành khách sẽ bị nhiễm phóng xa khoảng 0.03 mSv. Trung
bình chụp hình X-rays, tuỳ theo bộ phận của cơ thể, độ nhiễm phóng xạ từ
0.001 mSv cho đến 1.5 mSv, thí dụ chụp hình ngực mammogram là 0.4 mSv
và chụp hình phổi là 0.1 mSv, độ nhiễm ít hơn là một ngày phơi nắng ngoài
biển! Trong khi đó, CT scan, độ nhiễm phóng xạ từ 2 dến 20 mSv. Còn, mỗi
PET scan, sẽ gây ra phóng xạ khoảng 25 mSv.
 o ra thì độ nhiễm phóng xạ của các phương pháp chụp hình cũng không đến
nỗi nào, vì lâu lâu mới chụp một lần, và nếu cần là chuyện phải làm mà thôi.
Nhờ vào những phát minh này mà y khoa có thể dò tìm và chữa trị bệnh mau
chóng.
Rủi Ro Nhiễm Phóng Xạ Khi Làm CT Scan
 Chúng ta nên thận trọng khi quyết định đi làm CT scan vì rủi ro bị nhiễm
phóng xạ hết sức nguy hiểm. 
 BỆNH NHÂN BỊ TIA PHÓNG XẠ GÂY HẠI trong một số khám


nghiệm y khoa là điều rõ ràng. Tuy nhiên, để bệnh nhân tiếp xúc với tia
phóng xạ bao nhiêu thì mới gọi là nguy hiểm?
 Các cuộc nghiên cứu mới đây đưa ra lời báo động cho rằng thủ tục
làm CT scan được dùng ngày càng nhiều lúc gần đây, đưa đến nhiều nguy
hiểm cho bệnh nhân. CT scan là viết tắt của chữ “computed tomography”
nghĩa là kỹ thuật chụp hình các bộ phận bên trong cơ thể con người. Đôi khi
còn gọi là “imaging” hay nội soi. Bác sĩ thường dùng phương pháp này để
chẩn đoán bệnh. CT scan được sử dụng để tìm đủ mọi loại bệnh từ nơi nào
nhiễm trùng, té ngã vỡ sọ, hay tìm bệnh ung thư.
 
Bác sĩ Rebecca Smith-Bindman, ở bệnh viện UC San Francisco, và ê
kíp chuyên viên của bà vừa mới đưa ra một phúc trình nghiên cứu cho biết
họ tỏ ý lo ngại vì phương pháp CT scan được dùng khá nhiều lúc gần đây,
tăng gấp ba lần kể từ năm 1996 cho đến  nay. Bản phúc trình nghiên cứu nói
rằng kỹ thuật CT scan phóng ra nhiều chất phóng xạ (radiation) hơn là
phương pháp chụp bằng quang tuyến X thông thường. Đặc biệt đối với trẻ
em, rủi ro nhiễm phóng xạ còn cao hơn gấp bội phần. Một nhóm nghiên cứu
quốc tế công bố bản báo cáo cho thấy trẻ em đang mạnh khoẻ, lỡ bị té
ngã, đem các em đi làm CT scan, các em có nhiều rủi ro sẽ bị ung thư so với
trẻ em từ chối không làm CT scan. Cuộc nghiên cứu này kéo dài 23 năm
theo dõi. Những em làm CT scan có nhiều rủi ro bị ung thư não gấp ba lần,
và ung thư máu gấp bốn lần.
 Các  chuyên gia không đồng ý với nhau trong việc giải thích kết quả
của cuộc nghiên cứu khiến cho nhiều bệnh nhân đang lo âu. Tổ chức
Radiology Society of North America vẫn cả quyết rằng rủi ro gây ra bệnh
ung thư vì làm CT scan rất nhỏ so với những ích lợi mà kỹ thuật này giúp
bác sĩ chẩn đoán bệnh.  []Ông Mark Pearce, một trong những tác giả nghiên
cứu về rủi ro xảy ra cho trẻ em, thuộc trường đại học Newcastle University
nói rằng; “Mặc dầu rủi ro có thể là gấp ba lần, nhưng đó là gấp ba lần của
một con số rất nhỏ.”. Nhiều chuyên viên về quang tuyến, trong đó có cả bác
sĩ Smith-Bindman, biện minh cho lập trường của mình, và họ nói rằng việc
dùng kỹ thuật CT scan đã bị lạm dụng vì dễ sử dụng. Thậm chí, bệnh
nhân  đòi yêu cầu phải cho đi làm CT scan, và bác sĩ không ngần ngại cho đi
làm CT scan chỉ vì sợ rằng mình có thể đã bỏ sót, chưa làm đầy đủ mọi chẩn
đoán.
 
Dầu sao đi nữa, kết quả nghiên cứu cũng khiến cho các bác sĩ phải suy
nghĩ lại trước khi quyết định gửi người bệnh đi làm CT scan. Bác sĩ Smith-
Bindman đề nghị: “Chúng ta nên suy nghĩ lại và quyết định xem chúng ta có
nên làm việc nội soi cho bệnh nhân hay không, và việc nội soi đó có được
chứng minh là cần thiết cho bệnh nhân hay không.”
 
Lượng Phóng Xạ cho mỗi lần làm CT scan phần ngực gây nguy hại tương
đương với:
 
 a.) 1,400 lần chụp hình răng bằng quang tuyến X, 
  b.) 240 lần đi máy bay kéo dài 5 tiếng đồng hồ, 
 
 c.) 70,000 đi qua máy dò xét ở phi trường, 
  d.) 19 năm hút thuốc lá, mỗi ngày hút một gói 20 điếu.
 Lấy đơn vị đo phóng xạ mSv làm chuẩn: Mỗi lần chụp quang tuyến X phần
ngực chỉ bị 0.1 mSv. Dùng CT scan sẽ bị 7 mSv phóng xạ
 
BS Hồ Ngọc Minh