Máy tính phát triển, nhưng chúng thực sự có trí tuệ?

Vào năm 1956, thuật ngữ ”trí tuệ nhân tạo” (Al) lần đầu tiên được sử dụng làm chủ đề cho một hội thảo của các nhà khoa học tại Đại học Dartmouth, thuộc nhóm các trường Ivy League danh giá ở Hoa Kỳ.

Tại hội thảo tiên phong này, những người tham dự đã thảo luận vấn đề máy tính sẽ sớm thực hiện tất các các hoạt động cần có trí thông minh như thế nào, bao gồm chơi cờ và các trò chơi khác, sáng tác những bản nhạc tuyệt vời và dịch văn bản từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác. Những người tiên phong này rất lạc quan, mặc dù khát vọng của họ không có gì là bất ngờ.

Cố gắng chế tạo máy móc thông minh từ lâu đã là một mối bận tâm của con người, trong cả lĩnh vực máy tính và văn học. Những chiếc máy tính đầu tiên trong những năm 1940 thường được xem như bộ não điện tử và máy suy nghĩ.

Thử nghiệm Turing

Cha đẻ ngành khoa học máy tính, Alan Turing, không mảy may nghi ngờ rằng sẽ có một ngày máy tính có thể suy nghĩ được. Bài viết nổi trội của ông vào năm 1950 đã giới thiệu bài kiểm tra Turing, thách thức để xem liệu một cỗ máy thông minh có thể thuyết phục được một con người rằng nó không phải là cỗ máy hay không.

Nghiên cứu về AI đã bắt đầu từ những năm 1950 đến những năm 1970 tập trung vào việc viết chương trình cho máy tính để thực hiện những tác vụ cần có trí tuệ con người. Một ví dụ trong buổi đầu phát triển là chương trình chơi cờ đam (checker) đầu tiên của người Mỹ Arthur Samuels. Chương trình này cải thiện cách chơi bằng cách phân tích những vị trí thuận lợi và nhanh chóng học được cách chơi cờ tốt hơn cả Samuels.

Nhưng những gì đem đến hiệu quả cho trò chơi cờ đam lại không áp dụng được vào những chương trình trò chơi có độ phức tạp cao như cờ vua và cờ vây.

Một dự án nghiên cứu AI tìm cách giải quyết vấn đề tích phân căn bản, đặc biệt là đạo hàm. Vài năm sau đó, đạo hàm đã trở thành một vấn đề đã được giải quyết và chương trình này đã không còn được dán nhãn là AI.

Nhận dạng giọng nói? Vẫn chưa

Ngược lại với cờ đam và tích phân, các chương trình dịch thuật và nhận dạng giọng nói có bước phát triển khá chậm. Không một phương pháp nào có thể sử dụng hiệu quả sức mạnh xử lý của máy tính khi đó.

Nghiên cứu Al phát triển mạnh trong những năm 1980 thông qua các hệ thống xử lý chuyên biệt. Thành công được ghi nhận trên các chương trình như chuẩn đoán y tế, phân tích bản đồ địa chất khoáng sản, và cấu hình đơn đặt hàng máy tính.

Mặc dù hữu ích trong các vấn đề cụ thể, các hệ thống xử lý chuyên biệt này không mạnh mẽ cũng không đủ chi tiết, và phải cần kiến thức tường tận từ các chuyên gia mới có thể vận hành. Các chương trình này không thể hiện được trí thông minh tổng quát.

Sau đợt phát triển mạnh của các hoạt động nghiên cứu AI, sự quan tâm đến Al trong lĩnh vực thương mại và nghiên cứu đã dần suy tàn vào những năm 1990.

Nhận dạng giọng nói

Trong cùng thời kì đó, sức mạnh của vi xử lý (CPU) đã phát triển, khả năng nhận dạng giọng nói và xử lý ngôn ngữ của máy tính đã được cải thiện đáng kể. Những giải thuật (algorithms) mới được phát triển tập trung vào các kỹ thuật mô hình thống kê hơn là bắt chước quá trình nhận thức xử lý của con người.

Quá trình phát triển tiếp tục với các trợ lý cá nhân điều khiển bằng giọng nói như Siri của Apple và Ok Google. Và phần mềm dịch thuật đã có thể cung cấp các ý chính cho một bài báo.

Nhưng hiện nay không một ai tin rằng máy tính thật sự hiểu được ngôn ngữ, bất chấp sự phát triển đáng kể trong các lĩnh vực như chat-bots. Siri và Ok Google chỉ có thể xử lý vấn đề trong giới hạn nhất định, và những bản dịch vẫn còn thiếu rất nhiều, nhất là các ngụ ý.

Một thách thức khác đối với AI vào những năm 1970 là nhận dạng khuôn mặt. Sau đó, các chương trình này đi vào vô vọng.

Ngày nay, Facebook có thể xác định danh tính người dùng từ thẻ tag. Và phần mềm camera có thể nhận diện khuôn mặt rất tốt. Nhưng đó là sự phát triển trong phương pháp thống kê hơn là trí thông minh.

Nhanh nhạy, nhưng vẫn chưa đủ thông minh

Sau khi phân tích chi tiết tác vụ này cho tới tác vụ khác, chúng ta có thể phát triển các thuật toán tổng quát hiệu quả trên máy tính, nhưng đây không phải là máy tính có thể tự học.

Trong cờ vua và gần đây là cờ vây, chương trình máy tính đã chiến thắng những nhà vô địch. Kỳ công này thật ấn tượng và các kỹ thuật nhanh nhạy đã được sử dụng, mà không cần đến khả năng thông minh tổng thể.

Phải thừa nhận rằng, nhà vô địch cờ vua không nhất thiết có thể vô địch cờ vây. Chuyên gia giải quyết vấn đề trong một lĩnh vực không phải là một dấu hiệu khả quan để đánh giá sự thông minh.

Ví dụ cuối cùng được cân nhắc trước khi nhìn vào tương lai là siêu máy tính Watson do IBM phát triển. Watson nổi tiếng vì đã đánh bại nhà vô địch trong show truyền hình Jeopardy.

Bác sĩ Watson?

IBM hiện đang áp dụng công nghệ Watson, tuyên bố rằng nó sẽ chuẩn đoán bệnh chính xác bằng cách đọc tất cả các báo cáo nghiên cứu y học.

Tôi thấy không ổn khi siêu máy tính Watson ra các quyết định y khoa. Tôi vui vì nó có thể liên kết các yếu tố tương quan, nhưng vẫn còn là một chặng đường dài để hiểu về bệnh tật và đưa ra chuẩn đoán.

Tương tự như vậy, có tuyên bố nói rằng một máy tính sẽ cải thiện giảng dạy bằng cách chỉ ra các lỗi và sai lầm phổ biến cho học sinh. Nhưng phải có một giáo viên sáng suốt để có thể hiểu những gì đang xảy ra với những đứa trẻ và động cơ thúc đẩy chúng là gì – điều máy tính vẫn thiếu tại thời điểm này.

Có rất nhiều lĩnh vực mà sự cân nhắc của con người vẫn nên duy trì, chẳng hạn như quyết định pháp lý và triển khai các vũ khí quân sự.

Những tiến bộ của công nghệ máy tính trong 60 năm qua đã làm gia tăng các công việc mà máy tính có thể thực hiện, những công việc được cho là liên quan đến trí thông minh. Nhưng tôi tin rằng vẫn còn một chặng đường dài trước khi chúng ta có thể tạo ra một máy tính có trí thông minh tương đương với con người.

Mặc khác, tôi cảm thấy thoải mái với những chiếc xe tự hành đi từ nơi này đến nơi khác. Hãy để chúng ta tiếp tục cải thiện để máy tính trở nên tốt hơn và hữu ích hơn, và không phải lo lắng về việc chúng sẽ cố gắng thay thế chúng ta.

Leon Sterling, Giáo sư danh dự, Đại học Công nghệ Swinburne. Bài viết được công bố lần đầu tiên trên The Conversation.

Minh Đạo biên dịch.

Xem Thêm :

Đâu là bản chất đích thực của con người? Phần 1: Thí nghiệm Turing