Hình ảnh: Công nhân đeo khẩu trang để bảo vệ chống lại sự lây lan của coronavirus ở Đài Bắc, Đài Loan, ngày 27 tháng 4 năm 2022. Nguồn: AP.
Cù Tuấn dịch từ TheDiplomat.
Người lao động phải trả số tiền tương đương từ 3 đến 4 năm lương tại Việt Nam để có được việc làm ở nước ngoài tại các nhà máy phục vụ các thương hiệu quốc tế lớn.
Người lao động Việt Nam phải đối mặt với phí tuyển dụng cao kỷ lục. Họ có nguy cơ bị mắc kẹt vào nợ nần trong khi phải trả những khoản nợ khổng lồ cho các nhà tuyển dụng, làm những công việc tại các công ty nước ngoài mà họ không thể để mất. Nhiều người làm việc cho các nhà cung cấp sản phẩm cho các thương hiệu lớn của phương Tây, nhưng chúng ta hiếm khi nghe nói về những thành công của người Việt Nam đi xuất khẩu lao động trong việc phục vụ chuỗi cung ứng toàn cầu.
Một số người Việt làm việc tại Đài Loan tại các nhà cung cấp của các công ty đa quốc gia Châu Âu như Continental, Bosch, Hella, DSM và các công ty thuộc Fortune 500 của Bắc Mỹ như Dupont, Visteon và Magna. Một số người làm việc tại Nhật Bản tại các nhà cung cấp của Tập đoàn Toyota, trong khi những người khác xây dựng nhà máy ở châu Âu cho nhà cung cấp của VW và cho đến gần đây là Renault.
Hai mươi công nhân Việt Nam đã được phỏng vấn trong suốt nửa năm để viết câu chuyện này. Chín người khác chia sẻ về thực tiễn tuyển dụng và điều kiện làm việc. Không ai trong số 29 công nhân này được hoàn trả phí tuyển dụng. Tất cả các tên công nhân được đề cập trong phần này đã được thay đổi để đảm bảo an toàn cho họ. Tên của các công ty sản xuất mà họ làm việc cũng đã được ẩn danh để bảo vệ người lao động.
Trong câu chuyện này, bạn là Minh, một nhân vật cũng đi xuất khẩu lao động hư cấu đi phỏng vấn người lao động. Tất cả những người lao động khác được đề cập là có thật.
Đây là câu chuyện của cá nhân bạn, nhưng nó cũng là câu chuyện rộng lớn hơn về việc khai thác có hệ thống hàng nghìn người tìm việc Việt Nam của các nhà tuyển dụng. Việc thuê những người từ Việt Nam có thu nhập thấp làm việc tại các quốc gia có thu nhập cao – đặc biệt là Đài Loan và Nhật Bản – là một ngành kinh doanh lớn, vì các quốc gia trên có dân số già tránh xa công việc chân tay không có tay nghề.
Mỗi người được phỏng vấn đằng sau bài viết này đều phải trả phí cắt cổ để có được việc làm. Nhiều người đã vay số tiền khổng lồ, bị tịch thu hộ chiếu, đối mặt với lệnh giới nghiêm nghiêm ngặt (Đài Loan), hoặc phải săn thỏ trong các khu rừng gần đó để lấy thức ăn qua ngày (Serbia). Nhiều người phải đối mặt với rủi ro lao động cưỡng bức nghiêm trọng theo định nghĩa của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), cơ quan lao động của Liên hợp quốc, nhưng nhiều người sẵn sàng chấp nhận đi xuất khẩu lao động lần nữa như một bước đệm cho tương lai tươi sáng hơn cho gia đình họ. Một số đấu tranh mạnh mẽ (đôi khi động cả chân tay) cho quyền lợi của họ bất chấp những người quản lý ưa trừng phạt, các khoản nợ và sự phân biệt đối xử, trong nỗ lực trả hết nợ của họ. Các tình huống của họ cho thấy động lực lao động cưỡng bức đóng vai trò quan trọng như thế nào đối với nền kinh tế toàn cầu.
Bạn – với tư cách là Minh – đã sẵn sàng khởi hành ngay bây giờ. Mọi thứ đã được chuẩn bị xong. Gia đình bạn đã thế chấp đất đai để bạn có thể trả tiền cho nhà tuyển dụng cho công việc ở nước ngoài. Bạn tạm biệt cha mẹ và anh chị em của mình ở vùng quê Nghệ An, nơi có nhiều người từng đi xuất khẩu lao động. Bạn chỉ vừa bước sang tuổi 21 và đã sẵn sàng cho những khó khăn phía trước. Ít ra là bạn cảm thấy thế.
Nếu bạn đi Đài Loan, hãy xem tiếp phần 1. Nếu bạn đến Nhật Bản, hãy tới phần 3. Nếu bạn đến Châu Âu, hãy chuyển sang phần 4.
Phần 1, Đài Loan: Trả tiền để làm việc
Các khu công nghiệp rộng lớn ở Taoyuan (Đào Viên), một đô thị đặc biệt giáp với thủ đô của Đài Loan, tạo nên sự tương phản hoàn toàn với thời thơ ấu của bạn trên những cánh đồng lúa của gia đình bạn gần thủ đô của Việt Nam.
Tại Taoyuan, nơi sinh sống của một phần lớn dân số lao động nhập cư của Đài Loan, bạn sẽ nhanh chóng được đưa từ sân bay đến giường tầng trong ký túc xá của mình. Bạn nhớ đã đi qua nhiều nhà máy lớn nhỏ khác nhau trong chuyến đi ngắn ngủi đó. Hai ngày sau, bạn bắt đầu làm ca 12 giờ trên dây chuyền sản xuất.
“Mọi thứ diễn ra quá nhanh. Tôi hoàn toàn kiệt sức trong thời gian đầu và cảm thấy rất cô đơn, mặc dù tôi có hàng trăm người đồng hương trong ký túc xá của mình ”, Tuấn, công nhân một nhà máy gần đó, từng nói với bạn, mặc dù lời nói của Tuấn bây giờ có thể là của bạn.
Tuấn đến vào cuối năm 2019 để làm việc cho Nhà máy A, là một công ty sản xuất hàng triệu kg nhựa thô và polyester cho các công ty đa quốc gia như Continental, Dupont, DSM và Niagara Bottling, nhà cung cấp nước đóng chai của Walmart, Costco và hàng chục nhà bán lẻ khác.
Giống như bạn, Tuấn chưa lập gia đình và đến Đài Loan để giúp đỡ gia đình ở quê nhà bằng cách chuyển về một số thu nhập hàng tháng của mình. Nhưng họ đã phải đợi gần hai năm để được hưởng phần lời từ thu nhập của anh. Đầu tiên, Tuấn phải trả khoản vay 7.700 đô la trước đó để trả 6.500 đô la phí tuyển dụng và các chi phí khác, tương ứng với ba đến bốn năm lao động với mức lương tối thiểu của Việt Nam là 130-170 đô la mỗi tháng.
Một số đồng nghiệp của Tuấn cũng tham gia cuộc trò chuyện của bạn. Họ đã trả số tiền tương tự cho các đại lý địa phương để đổi lấy hợp đồng ba năm. Mọi thứ đều được trả trước. Mọi người đều phải đi vay. Một số đã thế chấp mảnh đất của gia đình họ. Thậm chí, có người còn phải trả gấp đôi vì họ phải về Việt Nam để được nhà tuyển dụng gia hạn thêm ba năm khi hết hợp đồng. Một số vừa đến gần đây và vẫn đang phải trả số tiền trên.
Nói về hợp đồng, bạn không thực sự nhận được một bản sao từ nhà tuyển dụng. Bạn chưa bao giờ nghĩ nhiều về nó. Chà, tại sao phải bận tâm? Dù sao thì bạn cũng phải ký một hợp đồng mới khi đến Đài Loan. Một trong những đồng nghiệp của Tuấn nói rằng nhà tuyển dụng ở Việt Nam yêu cầu anh không đọc nó mà chỉ cần ký tên và một tờ giấy trắng. Anh không được cho biết tại sao và cũng không dám hỏi.
Cũng giống như bạn, Tuấn không những phải trả hết các khoản vay mà còn bị trừ 6-7% lương cơ bản hàng tháng cho công ty môi giới Đài Loan hợp pháp ở Đài Loan, và 10% nữa cho ký túc xá và tiền ăn. Phí cho người môi giới không được hiển thị trên phiếu tính lương của Tuấn, nhưng được khấu trừ trực tiếp vào tài khoản ngân hàng. Tuấn và các đồng nghiệp của anh cũng bị phạt vì vi phạm nội quy ký túc xá hoặc nhà máy, làm thu nhập của họ bị giảm thêm nữa.
Ngày trở thành tuần. Tuần trở thành tháng. Bạn bắt đầu quen. Tình trạng kiệt sức ban đầu không còn nữa. Vào ngày nghỉ hàng tuần, đôi khi bạn ghé thăm các trung tâm mua sắm hoặc chợ. Bạn giao lưu chủ yếu với những người Việt Nam khác.
Trong một khu ký túc yên tĩnh trong khung cảnh công nghiệp đơn điệu, bạn gặp Hiền và những công nhân trẻ khác từ Nhà máy B gần đó, công ty sản xuất đồ điện tử cho các nhà cung cấp xe hơi như Bosch, Continental, Hella, Visteon và Magna – tất cả các công ty này đều nằm trong danh sách Fortune 500 toàn cầu.
Bên cạnh việc vay tiền để trả phí tuyển dụng 4.200-6.500 đô la cho công việc, một số người còn phải trả 1.000 đô la đặt cọc cho các đại lý ở quê nhà, số tiền này sẽ bị mất nếu họ không hoàn thành thời hạn hợp đồng. Họ cũng phải trả tiền cho ký túc xá, thức ăn và hơn thế nữa. Một số người nói rằng họ đã mất tới một năm rưỡi để trả hết các khoản vay của họ. Làm thêm giờ giúp trả nợ nhanh hơn, Hiền nói.
Bạn cảm thấy biết ơn vì bạn được làm thêm giờ. Mọi người bạn gặp đều dựa vào thời gian làm thêm thật nhiều, nhưng đôi khi họ nhận được ít hơn những gì đã hứa. Bạn nhớ đến Thịnh, một ngư dân, người đã trả cho nhà tuyển dụng 6.000 đô la để làm việc cho một nhà sản xuất ốc vít của Đài Loan, mặc dù đến nơi thì anh lại làm việc tại một nhà máy sản xuất đồ nội thất. Thịnh hiếm khi được làm hơn 50 giờ một tuần, vì vậy anh đã mất hai năm để trả hết khoản vay của mình.
“Tôi rất không hài lòng về việc thiếu thời gian làm thêm, bởi vì bố mẹ tôi đã nói rằng“ con cần rất nhiều tiền trước khi về nước”, Thịnh tâm sự với bạn.
Nếu làm thêm giờ là con đường tắt để không mắc nợ, thì sự tức giận của người giám sát bạn sẽ là con đường vòng. Bạn đang cảm thấy được đối xử tốt, nhưng những người khác như Đạt thì kém may mắn hơn. Đạt đã trả 6.000 đô la cho một công việc tại một nhà sản xuất máy móc, nhưng khoản nợ của anh thậm chí còn tăng hơn nữa ở Đài Loan, khi Đạt phải nhập viện do tai nạn ở nơi làm việc vài tháng sau khi đến nơi. Đạt đã phải trả phần lớn chi phí chữa bệnh. Anh bị mất việc làm và thị lực một bên mắt, vì vậy Đạt kiếm công việc ngành xây dựng bất hợp pháp.
“Quan trọng nhất là việc không bị trục xuất. Nếu bạn mắc quá nhiều sai lầm, hoặc gặp tai nạn như tôi, bạn sẽ bị sa thải và có nguy cơ bị trục xuất. Tốt hơn hết là hãy bỏ chạy luôn và trở thành người không có giấy tờ. Còn cách nào khác để kiếm tiền trả nợ nữa đâu?” Đạt nói.
Người lao động Việt Nam phải trả những khoản tiền khổng lồ cho công việc đã trở thành tiêu chuẩn kể từ đầu những năm 2000, khi họ bắt đầu gia nhập thị trường lao động Đài Loan với số lượng ngày càng tăng. Theo số liệu thống kê của Bộ Lao động, ngày nay, người Việt Nam chiếm gần một nửa số lao động nhập cư trong các ngành công nghiệp của Đài Loan.
Tiếp tục phần 2 để kết thúc hợp đồng của bạn tại Đài Loan. Chuyển sang phần 3 hoặc phần 4 để xuất khẩu lao động đến Nhật Bản hoặc Châu Âu (sau khi đã về nước và đóng thêm chi phí mới).
Bạn tiếp tục làm việc ở Đài Loan. Kể từ giữa năm 2021 khi Đài Loan có đợt nhiễm COVID-19 đầu tiên, nước này đã có một đợt giới nghiêm nghiêm ngặt, sau đó là không giới nghiêm, tiếp theo là giới nghiêm nhẹ và cuối cùng giới nghiêm nghiêm ngặt tại nơi làm việc của bạn – mặc dù chỉ dành cho những người lao động nước ngoài như bạn. Các đồng nghiệp Đài Loan của bạn có thể tự do đến và đi tùy thích.
“Chúng tôi cảm thấy bị nhốt chặt. Chúng tôi đã không được phép ra ngoài trong suốt hai tháng qua”, một đồng nghiệp của Tuấn nói với bạn vào tháng 5 năm 2022. “Và chúng tôi đã không được phép ra ngoài trong vài tháng vào giữa năm 2021.” Hiện tại, họ được phép ra ngoài ba giờ mỗi tuần.
Hiền và những người bạn ở nhà máy khác được giới hạn ba giờ bên ngoài hàng ngày, nếu họ chỉ tiêm hai liều vắc-xin. Trong những tháng COVID cường độ cao vào giữa năm 2021, họ chỉ có thể ra ngoài hai giờ mỗi ngày. Họ luôn phải tuân theo lệnh giới nghiêm hàng đêm.
Mặc dù Đài Loan hiện đang phải đối mặt với cơn sóng thần COVID-19, nhưng nước này đã chống chọi với đại dịch tốt hơn hầu hết các quốc gia, và chưa bao giờ áp đặt lệnh phong tỏa hoàn toàn. Nhưng lệnh giới nghiêm chỉ dành cho người lao động nước ngoài khiến bạn cảm thấy không công bằng và thất vọng. Hai giờ ra ngoài mà bạn có được chủ yếu dành cho việc đi lại. Bạn sống trong một ký túc xá trong một khu nhà máy trong một khu công nghiệp không có cửa hàng xung quanh.
Nếu công nhân vi phạm lệnh giới nghiêm, họ sẽ bị trừng phạt. Hiền cho biết họ sẽ bị phạt 1,5 ngày lương cơ bản nếu về muộn một giờ và tính phí lên đến hai tuần lương cơ bản nếu ở ngoài qua đêm. Các đồng nghiệp của Tuấn cho biết họ bị phạt tiền hoặc tạm đình chỉ công việc. Họ đã nói chi tiết về các hệ thống phạt tiền đối với những sai sót trong dây chuyền sản xuất hoặc vi phạm các quy tắc của ký túc xá. Công nhân nhập cư tại Nhà máy A bị giám sát ký túc xá phạt vì thức quá khuya, ồn ào, hút thuốc, uống rượu, v.v. Nếu họ chống lại, họ có nguy cơ bị trục xuất.
“Lần đầu tiên người giám sát ký túc xá phát hiện ra bạn cư xử không đúng mực, bạn phải trả 500 Đài tệ. Lần sau là 1.000. Lần thứ ba là 1.500 Đài tệ”, Tuấn nói.
Công nhân tại Nhà máy A đã có nhiều phàn nàn bên cạnh các khoản phí và thời gian giới nghiêm không ngừng nghỉ. Họ cho biết hộ chiếu đã bị giữ lại trong nhiều năm cho đến năm 2020. Nếu họ bỏ việc trước khi hợp đồng kết thúc, họ sẽ bị giữ một tháng lương. Họ không được phép giữ một bản sao của hợp đồng mà họ đã ký tại Việt Nam. Ngày nghỉ do cách ly COVID-19 không được trả tiền. Công nhân tại cả hai công ty cũng phàn nàn về điều kiện ký túc xá và chất lượng thực phẩm.
Bỏ qua phần 5 để trở về Việt Nam khi hết hợp đồng. Hoặc tiếp tục phần 3 hoặc phần 4 để đến làm việc tại Nhật Bản hoặc Châu Âu (sau khi đã đóng phí mới).
Phần 3, Nhật Bản: Trả tiền học phí
Hàn. Thỏa thuận của bạn cho biết bạn sẽ trở thành một thợ hàn khi bạn kết thúc khóa tu nghiệp sinh tại Nhật Bản. Nhưng sau một năm lắp ráp các bộ phận máy móc tại dây chuyền sản xuất, bạn không chắc mình đã có được những kỹ năng hàn nào. Mặc dù vậy, bạn cảm thấy khá thành thạo trong các công việc lặp đi lặp lại và có thể đứng nguyên ngày. Hoặc nguyên đêm.
Bạn được một công ty nhỏ ký hợp đồng, nhưng nơi làm việc thực tế của bạn hóa ra lại là một nhà máy lớn hơn nhiều. Bạn không thắc mắc về việc hợp đồng thuê lại này; tốt hơn là hãy tiếp tục làm việc và thoát khỏi nợ nần.
90% trong số 150.000 người Việt Nam chính thức đi làm việc ở nước ngoài đến Đài Loan hoặc Nhật Bản mỗi năm. Giống như Đài Loan, Nhật Bản từng bước mở cửa thị trường lao động cho người nước ngoài vào những năm 1990, nhưng trái ngược với Đài Loan, những người nước ngoài có tay nghề thấp đang vào Nhật Bản với tư cách thực tập sinh và chỉ trong thời gian có hạn nhưng vẫn phải trả phí cắt cổ.
Bạn là thực tập sinh duy nhất tại công ty của bạn. Sau một thời gian, bạn ghé thăm trung tâm mua sắm vào một ngày nghỉ và gặp hai người Việt Nam, An 25 tuổi và Thảo 29 tuổi, vừa kết thúc ba năm thực tập tại Nhà máy C và D là nhà cung cấp của Tập đoàn Toyota. Họ và các đồng thực tập sinh đã trả cho các nhà tuyển dụng tới 5.300 đô la.
Bạn hơi ghen tị với An. An được trả mức lương tối thiểu, trái ngược với bạn và Thảo. An vận hành một máy dập trong hơn ba năm qua, trong khi Thảo làm việc cả ngày lẫn đêm tại dây chuyền sản xuất. Hầu hết các đồng nghiệp thực tập sinh của họ cũng điều khiển máy móc 9-10 tiếng mỗi ngày, nhưng không phàn nàn về tiền lương hay điều kiện làm việc. Giống như bạn vậy.
Bạn biết những thực tập sinh khác còn kém may mắn hơn. Bộ Lao động lập hồ sơ hàng nghìn trường hợp vi phạm tiêu chuẩn lao động. Bộ Tư pháp ghi nhận hàng trăm hành vi oan sai của người sử dụng lao động. Hàng nghìn thực tập sinh đã bỏ trốn khỏi nơi làm việc hàng năm (5.000 người năm 2015, 9.000 người năm 2018), đặc biệt là người Việt Nam. Trong năm 2019 và 2020, người Việt Nam chiếm hơn một nửa trong số 400.000 thực tập sinh của Nhật Bản. Người Trung Quốc đứng thứ hai với 18%.
Năm 2019, Mitsubishi và Panasonic đã bị phạt vì để thực tập sinh lắp ráp các bộ phận ô tô thay vì học hàn (Mitsubishi) và làm thêm giờ bất hợp pháp (Panasonic). Hai công ty đa quốc gia này đã có 110 học viên bị hủy bỏ và giấy phép bị thu hồi.
Chương trình thực tập sinh của Nhật Bản, chính thức được gọi là Chương trình đào tạo thực tập sinh kỹ thuật (TITP), đã phải đối mặt với những lời chỉ trích liên tục trong nhiều năm vì sự bóc lột quá mức thực tập sinh, trả lương thấp đến lạm dụng nhân quyền nghiêm trọng và lao động cưỡng bức.
Nhiều rủi ro nợ nần đang rình rập. Luật mới cho phép người nước ngoài với kỹ năng nhập cư có thể vào thị trường lao động của Nhật Bản trong 14 ngành, bao gồm cả điện tử và máy móc, đồng thời đặt mục tiêu thu hút 345.000 lao động nhập cư trong 5 năm để tránh tình trạng thiếu lao động.
Thảo và An nói với bạn về luật mới. Không giống như các thực tập sinh như bạn, người nước ngoài bán kỹ năng không bắt buộc phải nộp đơn thông qua các nhà tuyển dụng địa phương, nhưng nhiều người vẫn làm như vậy và phải đối mặt với các khoản phí và nợ giống như bạn. Những người khác, bao gồm cả một số đồng nghiệp của Thảo, cố gắng nâng cấp thị thực thực tập sinh của họ lên thị thực bán tay nghề cao để không phải trả phí. Bạn tự hỏi nếu bạn thực sự có thể học hàn xì theo cách này.
Chuyển sang phần 5 để trở về Việt Nam khi thời gian thực tập sinh của bạn kết thúc. Hoặc tới phần 1 hoặc phần 4 để chuyển sang làm việc tại Đài Loan hoặc Châu Âu (sau khi đã đóng phí mới).
(còn tiếp)
https://nghiencuulichsu.com/2022/06/16/phong-su-xuat-khau-lao-dong-canh-bac-no-nan-cua-nguoi-viet/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét