Chuyện chưa biết về những bức phù điêu chợ Bến Thành

Sau hơn 60 năm tồn tại, những bức phù điêu chợ Bến Thành vẫn tươi màu trước những biến động của thời cuộc cùng sự khắc nghiệt của thời tiết. Phía sau những tác phẩm này là câu chuyện thú vị không phải ai cũng biết.

Chợ Bến Thành. (Ảnh: dongnai.vncgarden.com)

Khánh thành năm 1914, chợ Bến Thành là một chợ cổ nổi tiếng, được coi là biểu tượng của Sài Gòn.
Một nét đặc sắc trong kiến trúc của chợ Bến Thành là trên các cổng đều có những bức phù điêu gốm hình con bò, con ngỗng, con cá đuối, nải chuối,… Phía sau những tác phẩm này là câu chuyện thú vị mà không phải ai cũng biết.

Những bức phù điêu gắn trên các cửa chính của chợ Bến Thành. (Ảnh: Expedia)

Theo đó, 12 bức phù điêu bằng gốm được gắn lên 4 mặt của chợ Bến Thành từ năm 1952. Tác phẩm này là do họa sĩ Lê Văn Mậu sáng tác và phối hợp chế tác cùng các nghệ nhân gốm của xưởng mỹ nghệ Biên Hòa theo đơn đặt hàng của nhà thầu chợ Bến Thành.
Họa sĩ Lê Văn Mậu đã sáng tác trực tiếp lên đất, sau đó chỉnh sửa với sự góp ý của những nghệ nhân hàng đầu của dòng gốm Biên Hòa như Sáu Sảnh, Tư Ngô, Hai Sáng, chủ Thạch, anh Tóc…

Đoàn Trường Kỹ thuật Biên Hòa tham dự khóa hội thảo về giáo dục năm 1965 tại Sài Gòn. Họa sĩ Lê văn Mậu ngồi đầu tiên, bên trái. (Ảnh: dongnai.vncgarden.com)

Để tránh vênh méo ở những sản phẩm có độ nung cao như gốm Biên Hòa, những phù điêu đó được cắt ra theo từng miếng nhỏ riêng, để đem mang đi nhúng men, rồi nung.
Do lò đốt bằng củi thủ công thỉnh thoảng gây “hỏa biến” ở đồ gốm, nên ở những bức phù điêu này có những mảng màu men ngả vàng rất đẹp, tự nhiên.

Phù điêu hình bò và heo (cửa Đông). (Ảnh: dongnai.vncgarden.com)

Tuy trong cùng một lò nung, nhưng do những miếng nhỏ của những bức phù điêu được đặt ở nhiệt độ không đều nhau, nên khi ra lò, những bức phù điêu này có màu đậm nhạt khác nhau.
Sau khi các phù điêu hoàn thành ở xưởng, các nghệ nhân Phạm Văn Ngà (Ba Ngà), Nguyễn Trí Dạng (Tư Dạng) và Võ Ngọc Hảo được xưởng mỹ nghệ Biên Hòa cử lên Sài Gòn để gắn lên cổng chợ Bến Thành.

Phù điêu hình vịt (cửa Bắc). (Ảnh: dongnai.vncgarden.com)

Từng tấm phù điêu được gắn từ dưới lên cho đến khi hoàn thành một bức phù điêu. Sau đó các nghệ nhân kiểm tra lại xem chỗ nào còn hở thì trét hồ cho kín. Đó là những phù điêu hình bò và vịt (cửa Đông), cá đuối và nải chuối (cửa Tây), vịt và nải chuối (cửa Bắc), bò và cá (cửa chính). Theo trí nhớ của các nghệ nhân gốm, thời gian hoàn thành các bức phù điêu cho bốn cửa của chợ Bến Thành khoảng hai tháng.
Đã hơn 60 năm trôi qua, bao mưa nắng dãi dầu, chất màu bền tới đâu hẳn cũng phải có phần phai nhòa, nhưng những bức phù điêu trên các cửa chợ Bến Thành vẫn tươi màu trước những biến động của thời cuộc cùng sự khắc nghiệt của thiên nhiên…
Họa sĩ Lê Văn Mậu không chỉ là tác giả của 4 tấm phù điêu chợ Bến Thành mà còn là một nhà giáo nhân hậu, một điêu khắc gia tài hoa. Trong sự nghiệp của mình ông đã sáng tác hàng trăm tác phẩm lớn nhỏ, hiện được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM, Bảo tàng Đồng Nai, sưu tập tư nhân trong và ngoài nước.
Một số tác phẩm tiêu biểu của ông như: Đức mẹ Maria (1951, Nhà thờ Biên Hòa), Napoléon xem binh thư (1954, Pháp), Phật Thích Ca (1954, Chùa Xá Lợi), Hùng Vương dựng nước (1989, Khách sạn Continental, TP.HCM),… Ông cũng đã sáng tác rất nhiều mẫu mã phục vụ cho những sản phẩm gốm mỹ nghệ Biên Hòa.

Phù điêu hình cá đuối và nải chuối (cửa Tây). (Ảnh: dongnai.vncgarden.com)

Phù điêu hình bò và cá (cửa Nam). (Ảnh: dongnai.vncgarden.com)

TinhHoa tổng hợp