Giải thưởng Cikada-Thụy Điển trao cho hai nhà thơ Việt Nam (Từ Văn Việt )

Nhà văn Bão Vũ phỏng vấn Tiến sĩ Lars Vargö

Mimmi Diệu Hường Bergström dịch từ tiếng Anh

Giải thưởng Cikada* của Viện Thụy Điển được thành lập vào năm 2004 để kỷ niệm 100 năm ngày sinh của nhà thơ Thụy Điển Harry Martinson (1904 – 1978), người đã đoạt giải Nobel văn học. Giải Cikada dành cho các nhà thơ Đông Á, do nhà văn, nhà thơ, tiến sĩ Lars Vargö là Chủ tịch Hội đồng giám khảo.

Ông Lars Vargö từng là Đại sứ Thụy Điển tại Lithuania, Hàn Quốc, Nhật Bản và là trưởng Ban đối ngoại Quốc hội Thụy Điển. Nhà văn Lars Vargö từng đoạt nhiều giải thưởng văn học uy tín của Thụy Điển, Nhật bản, Hàn Quốc. Ông là tác giả của tập thơ “Trăng mùa đông” và nhiều tác phẩm về Văn hóa, Lịch sử, Kinh tế xã hội Nhật bản. Lars Vargö còn là Chủ tịch Hội thơ Haiku Thụy Điển.

Nhân dịp nhà thơ Mai Văn Phấn của Việt Nam được tặng giải thưởng Cikada (2017), nhà văn Bão Vũ** đã có cuộc trao đổi với tiến sĩ Lars Vargö về sự kiện này.

- Bão Vũ: Thưa tiến sĩ Lars Vargö, chúng tôi rất vui mừng biết tin nhà thơ Mai Văn Phấn, tiếp sau nhà thơ Ý Nhi được trao giải thưởng Cikada quý giá do ông là Chủ tịch Hội đồng giám khảo. Nhân sự kiện này, ông có thể cho biết thêm: Giải Cikada chú trọng đến các nhà thơ Đông Á viết bằng các ngôn ngữ Trung, Nhật, Hàn. Hai tác giả Ý Nhi và Mai Văn Phấn làm thơ chủ yếu viết bằng tiếng Việt rồi dịch ra tiếng Anh, Pháp… và Thụy Điển. Như vậy, các nhà thơ được xét trao giải không nhất thiết phải viết bằng tiếng Trung, Nhật, Hàn? Và do đó, những nhà thơ viết bằng các ngôn ngữ khác thuộc vùng Đông Á vẫn có thể hy vọng được trao giải Cikada khi được dịch ra tiếng Thụy Điển hay những ngôn ngữ khác như Anh, Pháp?

- Lars Vargö: Ban đầu, giải hướng tới các nhà thơ viết bằng tiếng Trung, tiếng Nhật hoặc tiếng Hàn. Bởi nhà thơ Harry Martinson, người từng đoạt giải Nobel văn học đã dành sự quan tâm đặc biệt đến thơ ca được viết bằng các ngôn ngữ này. Song, vấn đề này đã được hội đồng giám khảo đưa ra trao đổi đôi lần, và cuối cùng, chúng tôi đi tới quyết định xét tới các nhà thơ Việt Nam. Biết rằng tiếng Hán đã từng được sử dụng ở Việt Nam từ xưa, mặc dầu hiện tại nó không còn phổ biến, nhưng lý do thực sự hội đồng giám khảo đề xuất các nhà thơ Việt Nam bởi chúng tôi linh cảm rằng Harry Martinson sẽ rất đồng tình về việc mở rộng này. Hơn hết, các nền văn hóa Đông Á cũng có ảnh hưởng sâu sắc lẫn nhau và khía cạnh tiên quyết chúng tôi hướng tìm chính ở tư tưởng của nhà thơ. Tôi không dám chắc trong tương lai ban giám khảo sẽ mở rộng hơn nữa tiêu điểm và xét đến các nhà thơ Đông Á khác. Trong trường hợp chúng tôi phát hiện những nhà thơ xuất sắc, mà bản sắc văn hóa của họ phù hợp để chúng tôi có thể nhận ra một bức tranh văn học đẹp đẽ ở đất nước ấy cũng như nền văn hóa chúng tôi tìm kiếm.

- Bão Vũ: Xin ông cho biết, ngoài ý nghĩa cao đẹp về con người và thiên nhiên, giải thưởng Cikada có sự quan tâm nào đến những đặc điểm truyền thống về ngôn ngữ ở mỗi quốc gia thuộc khu vực Đông Á khi những nhà thơ khu vực này được dịch ra tiếng Thụy Điển hay tiếng Anh hoặc tiếng Pháp, mà theo lẽ thường trong dịch thuật, bản dịch sẽ khác đi khá nhiều về đặc thù của ngôn ngữ chính?

- Lars Vargö: Nhà thơ người Mỹ Robert Frost có câu nói nổi tiếng “Thơ ca bị đánh mất trong dịch thuật!”. Tôi nghĩ có phần đúng. Tuy thế, theo tôi chất thơ sẽ còn đọng lại nếu có bản dịch tốt. Trong trường hợp Mai Văn Phấn, tôi thấy không xảy ra điều đáng tiếc như vừa nói. Thơ ca của ông thực trong sáng và tôi đồ rằng rất ít sự thất bản trong các bản dịch thơ ông.

- Bão Vũ: Tác phẩm của mỗi nhà thơ đều có những nét riêng chinh phục độc giả. Ông có thể vui lòng cho biết điều chính yếu nhất của thơ Ý Nhi và thơ Mai Văn Phấn đã khiến Hội đồng giám khảo Cikada đồng thuận trao giải thưởng cho họ?

- Lars Vargö: Hội đồng giám khảo đều đồng tình về chất lượng thơ của hai nhà thơ này. Họ có lối viết giản dị và là những nhà thơ xuất sắc. Khi nói như vậy, nghĩa là chúng tôi đã đủ cảm nhận về tính độc đáo trong những trang viết của họ. Chúng tôi không đi tìm những kiểu thơ đặc biệt, mà quan trọng, nó phải lột tả được sự trân trọng tính bất khả xâm phạm của đời sống một cách sâu sắc. Có nghĩa, ít nhiều phải là những nhà thơ rất nhạy bén, để có thể diễn tả được vẻ đẹp mỏng manh của số phận con người trên trái đất và trong toàn bộ cuộc sống này.

- Bão Vũ: Là nhà thơ, đồng thời cũng là một học giả am tường về văn hóa phương Đông, ông có nhận xét gì về sự đồng điệu và cả sự khác biệt giữa thơ Mai Văn Phấn với thơ của các nhà thơ Thụy Điển hiện nay?

- Lars Vargö: Quả thực có sự đồng điệu giữa thơ Mai Văn Phấn và thơ Harry Martinson. Có sự tương tác giữa con người và thiên nhiên ở đó, có giọng điệu hài hước và vị tha lồng trong việc phản ánh những bất toàn của đời sống xã hội. Con người không thể hoàn hảo và không thể trông đợi về điều hoàn hảo, song ít nhất là họ có thể cố gắng tôn trọng lẫn nhau hơn là đối kháng. Theo quan điểm của tôi, có hai nhà thơ Thụy Điển khác nữa cũng có sự đồng điệu về thơ ca với Mai Văn Phấn, đó là Gunnar Björling (1887-1960) và Werner Aspenström (1918-1997).

- Bão Vũ: Ông có quan tâm đến thể thơ 6/8 của Việt Nam, chúng tôi gọi theo Hán ngữ là “lục-bát”? Nguyễn Du, nhà thơ Việt Nam thế kỷ 18 được tôn vinh là danh nhân văn hóa thế giới với tác phẩm lớn “Truyện Kiều” gồm 3.254 câu thơ thể 6/8. Đó là thể thơ dân gian có vần điệu đặc biệt mà hầu hết các nhà thơ Việt Nam trong đó có Mai Văn Phấn đã từng làm thể thơ này và khá nhiều người đã thành công. Nếu, theo tinh thần Cikada – Con ve sầu với tiếng kêu rất dân dã mà tha thiết của loài côn trùng đáng yêu như những nghệ sĩ dân gian hết mình vì nghệ thuật, có thể khiến ngày nào đó Hội đồng giải thưởng Cikada sẽ xem xét tới những nhà thơ Việt Nam chuyên viết thơ 6/8?

- Lars Vargö: Tôi không biết nhiều về thể thơ truyền thống 6/8 của Việt Nam, bởi tôi không biết tiếng Việt và cũng chưa từng nghiên cứu nó. Giờ được ông giới thiệu về thể thơ này tôi sẽ cố gắng đọc và tìm hiểu. Thật ra tôi rất yêu thích thơ truyền thống Trung Hoa thời Đường và Tống, tôi cho rằng có sự tương đồng nào giữa chúng chăng. Tôi thực sự háo hức được tìm hiểu thêm về thơ ca truyền thống của Việt Nam. Còn điều đó có đưa đến việc trao giải cho các nhà thơ sáng tác theo thể thơ lục bát hay không thì tới nay tôi vẫn chưa dám nói trước. Chắc chắn chúng tôi sẽ không có phản đối gì về thể thơ này, nếu nhà thơ đó thực sự xuất sắc, tại sao lại không chứ?

- Bão Vũ: Rất cảm ơn ông!

_______________

(*) Giải thưởng Cikada – theo tiếng Thụy Điển, Cikada là “Con Ve sầu”. Tên của giải thưởng được lấy cảm hứng từ tập thơ “Cikada” của nhà thơ Martinson, xuất bản năm 1953. Giải thưởng này được trao cho các nhà thơ Đông Á như một sự công nhận nguồn cảm hứng tuyệt vời mà Harry Martinson tìm thấy cho thơ mình trong văn học các nước Đông Á, và cũng bởi nền thi ca phong phú của các quốc gia này xứng đáng tốt hơn sự công nhận của quốc tế. Từ năm 2004 đến nay đã có 10 tác giả được trao giải thưởng Cikada gồm: 3 nhà thơ Nhật Bản, 3 nhà thơ Hàn Quốc, 1 nhà thơ Trung Quốc, 1 nhà thơ Đài Loan, và 2 nhà thơ Việt Nam là Ý Nhi (2015) và Mai Văn Phấn (2017).

(**) Nhà văn Bão Vũ sinh năm 1942. Trước khi là nhà văn, ông là một kiến trúc sư có nhiều thành tựu trong kiến trúc. Nhà văn Bão Vũ là tác giả của 6 tập truyện ngắn, 4 cuốn tiểu thuyết và nhiều bài báo về kiến trúc đô thị văn hóa nghệ thuật, nghiên cứu văn học. Từng đoạt nhiều giải thưởng về kiến trúc và văn học trong nước, trong đó có giải thưởng của Hội Kiến trúc sư Việt Nam, Hội Nhà văn Việt Nam, v.v… và từng được đề cử giải thưởng văn học ASEAN. Các tác phẩm của Bão Vũ có trong các thư viện lớn của nhiều nước như Thư viện Anh quốc, Thư viện quốc gia Pháp, Thư viện Quốc hội Mỹ, Thư viện trường đại học Harvard, v.v… và Thư viện của nhiều trường đại học và các tiểu bang của Hoa Kỳ. Các tác phẩm “Vết thương trong không gian”, “Cô gái không biết khóc” và “Ca nương” của Bão Vũ đã được dịch ra tiếng Anh. Nhiều tác phẩm văn học của Bão Vũ được đưa lên màn ảnh. Ông từng ở trong Hội đồng Văn xuôi của Hội Nhà Văn Việt Nam.

      

1 Bài Thơ của Mai văn Phấn :

MÙA TRĂNG

Trăng đã về bên kia
Phủ lên những nụ hôn khác
Màn sương, mùi cỏ khác

Nơi ấy một dòng kênh
Bóng con thuyền nhỏ qua cầu
Bờ đá nằm im nghe mồ hôi lạ
Giọt giọt trăng khuya

Bàn tay em tìm trăng
Từng ngón đêm loé sáng
Một con đường thanh sạch
Thức dậy làn hương

Chuỗi thanh âm tràn dâng ngày
Men theo trăng, cười nói trăng
Nghẹn thở một màu trong suốt.

II.

Vang trên mặt cỏ rối, lá cây
Nơi đại ngàn không nhìn thấy
Mặt nước giãn căng không sóng đi qua
Màu óng ả trên lưng chim bói cá
Cho anh thành vạt trăng

Anh dìu em lồng lộng váy hoa
Hôn em, ngón tay út
Nâng em lên trăng

Mưa thuận gió hoà gót chân
Trái tim rộn ràng ngực đất
Dòng trăng cuồn cuộn thân cây

Lướt nhanh nữa cho đất đai thêm sáng
Dấu chân, bàn tay anh dài theo

Hay chậm lại lắng nghe anh nói
Cả phố phường, triền dốc, cửa sông
Cùng ngô lúa đang tập cười, tập hát...

III.

Con bồ câu đã về
Mang cả buổi chiều
Kẹp trong đôi cánh

Một buổi chiều khoác bộ lông màu lam
Cổ và đỉnh đầu khoang trắng
Cùng móng chân bé xíu bước lên trăng

Ngày chói gắt và rạng rỡ
Rũ trên đoá hoa trinh nữ
Dịu dàng khép lại

Đây là thời khắc ái ân
Thắp sáng lãnh địa bóng tối
Mùa phồn sinh thụ phấn, kết hạt
Mặn nồng thiêm thiếp trăng khuya

Bó gối những gốc cây
Nhắm mắt ngọn đồi gió
Hạt giống rơi trong bùn ngấu thảnh thơi

Ngày mai mặt đất này
Và thế giới sẽ đổi khác.
Nguồn: Bầu trời không mái che, NXB Hội nhà văn, 2010