Thêm một khảo luận tư liệu về Trường Sư Phạm đầu tiên ở Saigon

 

 

Tổng hợp từ Trang Đáng Nhớ

Hòng chống trả các cuộc đột kích của quân dân Nam kỳ và để bao vây đánh đại đồn Chí Hòa (Pháp gọi là Kỳ Hòa), Đề đốc Page đã chỉ đạo quân Pháp chiếm 4 ngôi chùa:

-Cây Mai (nay là Doanh trại Quân đội nhân dân VN ở đường Hồng Bàng, Q.11),

-Kiểng Phước (gần góc đường Lý Thường Kiệt – Nguyễn Chí Thanh, Q.5 bây giờ),

-Chùa Ao (nay là khu đất Bộ Công an phía nam góc Nguyễn Trãi – Nguyễn Văn Cừ)

-Chùa Khải Tường (vị trí hiện nay là Bảo tàng Chứng tích chiến tranh, số 28 Đường Võ Văn Tần Q.3) để biến những ngôi chùa này thành đồn lũy bao quát Sài Gòn – Chợ Lớn.

-Chùa Khải Tường là nơi hoàng tử Nguyễn Phúc Đảm (về sau là vua Minh Mạng) chào đời, thời Pháp thuộc gọi là chùa Barbet (hoặc Barbé) theo tên đại úy Barbet – sĩ quan tử trận trong cuộc đụng độ giữa lính Pháp và quân An Nam ngay gần đó.

-Khuôn viên chùa Barbet được dùng làm nhà trừng giới trong một thời gian ngắn, tới khi có nghị định ký ngày 12.8.1871, đăng trên Bulletin de la Cochinchine (năm 1871, tr.284) cho biết về kế hoạch thành lập Trường Sư phạm Thuộc địa (Ecole Normale Coloniale), thì các tù nhân trẻ được chuyển từ chùa Barbet về nhà lao trung tâm (prison centrale).

-Trước đó, nghị định ký ngày 10.7.1871 của đề đốc Dupré có nội dung thành lập “Trường Sư phạm Thuộc địa nhằm mục đích đào tạo giáo viên cho các trường học bản địa; đồng thời huấn luyện các công chức…” (dẫn lại theo Midan, tlđd, tr.10). Có một trường tiểu học phụ thuộc trường sư phạm để học viên có điều kiện thực tập.

Nghị định ngày 12.8.1871 viết: “Chùa Barbet và các tòa nhà liên quan sẽ được sử dụng làm Trường Sư phạm Thuộc địa, bắt đầu thực hiện từ ngày 15.8.1871” (dẫn lại theo Midan, tr.10). Như vậy, kể từ năm 1871, chùa Barbet được sử dụng làm cơ sở giáo dục. Trong phần chú thích, Midan còn cung cấp thêm nghị định ngày 17.11.1874 (điều 15) về việc chuyển Trường Sư phạm Thuộc địa thành Trường trung học Bản xứ (Collège Indigène).

-Trong bài viết ký ngày 20.10.1889 có nhan đề Étude sur l’instruction publique en Cochinchine (Khảo luận về nền học chính Nam kỳ), đăng trên Bulletin de la Société des études Indochinoises (Tập san Hội cổ học Ấn – Hoa), 1889, tr.25-44), Hiệu trưởng Trường trung học Chasseloup-Laubat là Giáo sư E.Roucoules viết: “Chùa Barbet được giao cho trường (Sư phạm Thuộc địa) làm cơ sở, mỗi học viên được nhận vào trường lãnh 25 franc” (tr.32). Roucoules cho biết thêm sau 3 năm thì các học viên tốt nghiệp trung bình đủ khả năng có thể sẽ được nhận vào làm việc ở cơ quan hành chính với chức vụ thấp, nhận lương 360 franc/năm. Những học viên xếp hạng cao sẽ theo học tiếp tại Trường Bản xứ hệ trung học. Trường Bản xứ đón nhận 120 học viên nội trú có học bổng thuộc địa… “Hai năm sau (năm 1876), Trường trung học Bản xứ dời sang cơ sở mới vừa được xây xong, lấy tên là Collège Chasseloup-Laubat [Trung học Lê Quý Đôn hiện nay]” (tr.34), Roucoules cho biết.

Từ Trường Sư phạm đến Trung học Chasseloup – Laubat

-Bức ảnh gần như duy nhất về chùa Khải Tường còn lưu lại đến nay do nhiếp ảnh gia Émile Gsell (1838 – 1879) chụp nửa đầu thập niên 1870.

Dưới tấm ảnh Émile Gsell tự tay chú thích: “Cochinchine: Pagode Barbet, maintenant Ecole Normale Annamite (environs de Saigon)” (Nam kỳ: chùa Barbet, hiện là Trường Sư phạm cho người An Nam (ngoại ô Sài Gòn). Như vậy, bức ảnh của Gsell chụp trong giai đoạn 1871 – 1874, bấy giờ chùa được trưng dụng làm Trường Sư phạm.

Bản đồ Sài Gòn năm 1867 cho thấy chùa Barbet nằm khoảng vị trí của Bảo tàng Chứng tích chiến tranh (Q.3) hiện nay. Cũng vị trí ấy, bản đồ Sài Gòn năm 1873 ghi là Ecole Normale (Trường Sư phạm), đúng như nội dung những tài liệu đã dẫn ở bài trước.

Theo hồ sơ lưu trữ của Sở Công chánh Sài Gòn (Archives des Travaux – publics de Saïgon) mà Midan cung cấp, Trường trung học Bản xứ đến năm 1876 mới xây xong, khớp với thông tin trong bài viết Étude sur l’instruction publique en Cochinchine (Khảo luận về nền học chính Nam kỳ) của Giáo sư Roucoules. Có thể Trường trung học Bản xứ được khởi công xây dựng từ cuối năm 1871, đến năm 1876 thì cơ bản hoàn thành. Một thời gian sau, Trường trung học Bản xứ đổi tên thành Collège Chasseloup – Laubat, chia ra khu dành riêng cho người Âu (quartier européen) và khu cho học sinh bản xứ (quartier indigène). Năm 1928, Collège Chasseloup – Laubat đổi tên thành Lycée Chasseloup – Laubat, đến năm 1955, trường đổi tên thành Jean Jacques Rousseau và năm 1967 đổi tên thành Trung tâm giáo dục Lê Quý Đôn, nay là Trường THPT Lê Quý Đôn (Q.3).

-Ghi chú hình 2 : Đoạn đường Chasseloup-Laubat (nay là Nguyễn Thị Minh Khai), bên phải là khuôn viên Dinh Thống đốc ( Dinh Độc Lập thời VNCH ), bên trái là bờ tường bao mặt trước trường Trung học Chasseloup-Laubat, nay là trường Trung học Lê Quý Đôn

-Ghi chú hình 3 : Collège Chasseloup – Laubat 1906 nay là Trường Lê Quý Đôn