(Kiến Thức) - Nếu như Bùi Viện được coi
là sứ giả Việt đầu tiên thì có một người Việt đầu tiên đến Hoa Kỳ trước
20 năm để trở thành... cao bồi.
Nếu
như Bùi Viện được coi là sứ giả Việt đầu tiên sang Hoa Kỳ kết mối bang
giao hòa hiếu đồng minh, thì có một người Việt Nam đã sang Hoa Kỳ trước
đó 20 năm để trở thành cao bồi. Ông là Trần Trọng Khiêm quê Phú Thọ. Tuy
không phải là một sứ giả, nhưng cuộc đời ông Trần Trọng Khiêm- người Việt đầu tiên đến Hoa Kỳ cũng nồng nàn tinh thần yêu nước.
Tìm vàng nơi đất khách
Theo
như nghiên cứu của học giả Nguyễn Hiến Lê, ông Trần Trọng Khiêm sinh năm
1821 quê làng Xuân Lũng, phủ Lâm Thao, nay là xã Xuân Lũng (Lâm Thao,
Phú Thọ).
Năm ông
21 tuổi, vợ ông Khiêm bị một viên chánh tổng âm mưu làm nhục rồi giết
hại. Trần Trọng Khiêm trong cơn uất hận đã ra tay giết chánh tổng báo
thù cho vợ. Sau đó, ông phải trốn xuống Phố Hiến (Hưng Yên) làm việc
trong một tàu buôn ngoại quốc.
Suốt 12
năm ròng, từ 1842 - 1854, Trần Trọng Khiêm đi qua nhiều vùng đất mà
chưa người Việt Nam từng tới. Năm 1849, ông đặt chân đến TP New Orleans
(Hoa Kỳ), bắt đầu chặng đường cho bốn năm phiêu bạt ở đất Hoa Kỳ.
Theo
học giả Nguyễn Hiến Lê, sau khi đến Hoa Kỳ, Trần Trọng Khiêm cải trang
thành một người Hoa và đổi tên là Lê Kim rồi gia nhập đoàn người đi tìm
vàng ở miền Tây Hoa Kỳ. Sau đó, ông trở về TP San Francisco và làm ký
giả cho tờ Daily News trong vòng 2 năm.
Trong
một cuốn sách xuất bản tại Hoa Kỳ năm 1937, có tác giả đã kể về con
đường tìm vàng của Lê Kim và những người đa quốc tịch vào giữa thế kỷ
XIX. Họ đến từ nhiều nước rồi hợp thành đoàn đi sang miền Tây tìm vàng.
Miền
Tây – đó bang California, nơi mà cuộc sống luôn bị rình rập bởi những
hiểm nguy do thú dữ, núi lửa, động đất và đấu súng. Trong gần 2 năm, Lê
Kim đã sống cuộc đời của một cao bồi miền Tây thực thụ. Ông tham gia
đoàn đào vàng do một người Canada tên là Mark làm thủ lĩnh.
Để tham
gia đoàn người này, tất cả các thành viên phải góp công của và tiền
bạc. Lê Kim đã góp 200 Mỹ kim vào năm để mua lương thực và vũ khí. Đoàn
của Lê Kim có 60 người nhưng Lê Kim đặc biệt được thủ lĩnh Mark yêu quý
và tin tưởng.
Do biết
rất nhiều ngoại ngữ, ông được ủy nhiệm làm liên lạc viên cho thủ lĩnh
Mark và thông ngôn các thứ tiếng trong đoàn gồm tiếng Hòa Lan, tiếng
Trung, tiếng Pháp. Ông cũng thường xuyên nói với mọi người rằng ông biết
một thứ tiếng nữa là tiếng Việt Nam nhưng không cần dùng đến. Lê Kim
nói ông không phải người Hoa nhưng đất nước nằm ngay cạnh nước Tàu.
Ông và
những người tìm vàng đã vượt sông Nebraska, qua núi Rocky, đi về
Laramie, Salt Lake City. Họ thường xuyên đối mặt với hiểm họa đói khát
và sự tấn công của người da đỏ để đến California tìm vàng. Sốt rét và
rắn độc đã cướp đi mất quá nửa số thành viên trong đoàn.
Trở thành nhà báo
Theo
tìm hiểu của học giả Nguyễn Hiến Lê, sau khi tích trữ được một chút vàng
làm vốn liếng, Lê Kim quay trở lại San Francisco. Vào giữa thế kỷ XIX,
nơi đây còn là một thị trấn đầy bụi bặm và trộm cướp nhưng Lê Kim nhanh
chóng xin được công việc chạy tin tự do cho nhiều tờ báo rồi làm biên
tập cho tờ nhật báo Daily Evening.
Nhiều
bài báo của ông đăng trên tờ Daily Evening hiện vẫn còn lưu giữ ở thư
viện Đại học California. Đặc biệt, trong số báo ra ngày 8/11/1853, có
một bài báo đã kể chi tiết về cuộc gặp giữa Lê Kim và vị tướng Hoa Kỳ
John A. Sutter.
Tướng
Sutter vốn là người có công khai phá thị trấn San Francisco. Khi Lê Kim
mới đến đây, ông đã được tướng Sutter giúp đỡ. Sau khi bị lật đổ, Sutter
bị tâm thần và sống lang thang ở khắp các bến tàu để xin ăn, không ai
đoái hoài đến.
Khi
tình cờ gặp lại, Lê Kim đã cho vị tướng bất hạnh 200 Mỹ kim. Ông đã chê
trách thái độ hững hờ, ghẻ lạnh của người dân San Francisco và nước Mỹ
đối với tướng Sutter, điều mà theo ông là đi ngược với đạo lý “uống nước
nhớ nguồn” của dân tộc ông.
Sang
năm 1854, khi đã quá mệt mỏi với cuộc sống hỗn loạn ở Hoa Kỳ, Lê Kim tìm
đường trở lại Việt Nam. Nhưng ông cũng đã kịp để lại nước Mỹ dấu ấn của
mình, trở thành người Việt Nam đầu tiên cưỡi ngựa, bắn súng như một cao
bồi và cũng là người Việt đầu tiên làm ký giả cho báo chí Hoa Kỳ.
Năm
1854, Trần Trọng Khiêm trở về Việt Nam vẫn dưới cái tên là Lê Kim. Vì
vẫn bị truy nã nên ông không trở về quê nhà Phú Thọ mà phải lấy thân
phận là người Minh Hương đi khai hoang ở tỉnh Định Tường. Ông là người
có công khai hoang, sáng lập ra làng Hòa An, phủ Tân Thành, tỉnh Định
Tường.
Tại
đây, ông tục huyền với một người phụ nữ họ Phan và sinh được hai người
con trai, đặt tên là Lê Xuân Lãm và Lê Xuân Lương. Trong di chúc để lại,
ông dặn tất cả con cháu đời sau đều phải lấy tên đệm là Xuân để tưởng
nhớ quê cũ ở làng Xuân Lũng.
Trong
bức thư bằng chữ Nôm gửi về cho người anh ruột Trần Mạnh Trí ở làng Xuân
Lũng vào năm 1860, Lê Kim đã kể tường tận hành trình hơn 10 năm phiêu
dạt của mình từ một con tàu ngoại quốc ở Phố Hiến đến những ngày tháng
đầy khắc nghiệt ở Hoa Kỳ rồi trở về an cư lạc nghiệp ở Định Tường.
Khởi nghĩa chống thực dân Pháp
Gần 10
năm sau, thực dân Pháp xâm lược nước ta, Lê Kim đã từ bỏ nhà cửa, ruộng
đất, dùng toàn bộ tài sản của mình cùng với Võ Duy Dương mộ được mấy
ngàn nghĩa binh phất cờ khởi nghĩa ở Đồng Tháp Mười.
Tài bắn
súng học được trong những năm tháng ở miền Tây Hoa Kỳ cùng với kinh
nghiệm xây thành đắp lũy đã khiến ông trở thành một vị tướng giỏi. Năng
khiếu ngoại ngữ cũng giúp Lê Kim cảm hóa được một nhóm lính Pháp và dùng
chính nhóm lính này tấn công quân Pháp ở Cái Bè, Mỹ Qưới khiến cho quân
giặc điêu đứng.
Năm
1866, trong một đợt truy quét của thực dân Pháp do tướng De Lagrandière
chỉ huy, quân khởi nghĩa thất thủ, Lê Kim cũng tuẫn tiết theo đồng đội.
Trong gia phả nhà họ Lê gìn giữ ghi lại lời trăng trối thì trước khi
chết, ông căn dặn vợ lánh qua Rạch Giá gắng sức nuôi con; đồng thời căn
dặn các con giữ đạo trung hiếu, đừng trục lợi cầu vinh, đừng ham vàng bỏ
ngãi.
Nghĩa
quân chôn Lê Kim ngay dưới chân Giồng Tháp. Năm đó ông vừa tròn 45 tuổi.
Trên mộ của Lê Kim ở Giồng Tháp (Đồng Tháp) có khắc đôi câu đối: “Lòng
trời không tựa, tấm gương tiết nghĩa vì nước quyên sinh/Chính khí nêu
cao, tinh thần hùng nhị còn truyền hậu thế”.
Như vậy, không chỉ là người đầu tiên đặt chân lên đất Hoa Kỳ,
Lê Kim còn là một trong những nhà yêu nước. Dù cuộc khởi nghĩa của ông
không thành công nhưng cũng thành nhân” như lời của nhà cách mạng Nguyễn
Thái Học đã nói.
Cuộc đời sinh động và bi hùng của Trần Trọng Khiêm được hai nhà văn hư
cấu nghệ thuật trong hai cuốn tiểu thuyết có nhan đề: La rueé vers l'or
(Đổ xô đi tìm vàng) của Rene Lefebre (Nhà Xuất bản Dumas, 1937) và Con
đường thiên lý của Nguyễn Hiến Lê (năm 1972).
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét