THÀNH NGỮ ĐIỂN TÍCH cho NĂM RỒNG :
VẼ RỒNG ĐIỂM NHÃN
Họa sư Trương Tăng Dao 張僧繇
VẼ RỒNG ĐIỂM NHÃN chữ Nho là HỌA LONG ĐIỂM TINH 畫龍點睛. Thành ngữ nầy
có xuất xứ như sau : Theo "Lịch Đại Danh Họa Ký-quyển 7 歷代名畫記－卷七" đời
Đường của Trương Ngạn Viễn 張彥遠 chép lại truyện :
TRƯƠNG TĂNG DAO 張僧繇（479 — ？）người đất Ngô, thuộc Tô Châu tỉnh Giang
Tô ngày nay. Ông là họa sư cung đình nổi tiếng của triều Nam Lương. Đời
Lương Võ Đế (502-519) ngoài việc chưởng quản việc hội họa trong cung,
ông còn giữ chức Hữu Quân Tướng Quân, Ngô Hưng Thái Thú. Mỗi khi Lương
Võ Đế nhớ đến các con đang được phong hầu ở các nơi, bèn lệnh cho Trương
Tăng Dao đến các nơi đó vẽ hình của con mình đem về để ngắm cho đỡ nhớ,
vì các bức tranh vẽ chân dung của Trương Tăng Dao trông rất sống động
như là người thật vậy.
Ông cũng thường hay vẽ động vật, phi cầm tẩu thú, cỏ cây hoa lá, sơn thủy trời mây...
Suốt mấy mươi năm không rời xa cọ vẽ, ông lại biết sáng tạo và kết hợp
những nét thư pháp nổi tiếng trong "Bút Trận Đồ 筆陣圖" của Nữ Thư Pháp Gia
đời Tấn là Vệ Thước 衛鑠 (Bà là sư phụ dạy thư pháp cho nhà thư pháp nổi tiếng đời Tấn là Vương Hi Chi 王羲之 đó) áp dụng các nét chấm, phẩy, đá, móc... vào trong các nét vẽ. Tương truyền những đồ vật hay động vật ông vẽ ra đều rất sống động như thật.
Truyện kể...
Trên rường của chánh điện Hưng Quốc Tự ở Nhuận Châu, có rất nhiều chim én chim sẻ làm tổ, lũ chim thường hay rỉa
lông rỉa cánh và phóng uế xuống, nên các tượng phật bên dưới bị ô uế,
rất khó lau chùi và lại bị phai màu trông rất xấu xí. Trương Tăng Dao
biết chuyện bèn xin với phương trượng chùa, vẽ hình một con ó bên tường
đông và một con diều hâu bên tường tây, hai con đều như từ trên cao bay
xuống vươn móng vuốt ra phía trước. Vì hình vẽ quá sống động như thật,
nên các con chim én chim sẻ đều bay đi nơi khác, không dám đến đó làm tổ
nữa.
Lại kể...
Một
lần Trương Tăng Dao vẽ hình một con rồng rất sống động trên vách đại
điện chùa Hoa Nghiêm ở Tô Châu. Khi vẽ xong thì trời bỗng nổi cơn giông
gió lớn, mưa rào đổ xuống, con rồng ở trên tường lay động muốn bay lên.
Trương Tăng Dao phải vội vàng vẽ thêm một sợi xích sắt để xiềng con rồng
lại.
Còn ở Độc long Đàm gần Hoa Nam
Tự, trong một đêm khi mưa cuồng gió loạn, có hai con rồng thật từ trong
đàm nước bay lên đến bên vách chùa để đấu với con rồng được vẽ trên
vách. Đạo sĩ Đinh Huyền Chân vẽ hai cái thiết phù (bùa bằng sắt). Hai
con rồng trong đàm nước bỏ chạy bay về đàm, con rồng trên vách thì vẫn còn đó nhe nanh múa vuốt. Đinh Huyền Chân nổi giận hỏi :"Con rồng nầy là ai vẽ vậy ?" Hòa
thượng đáp là :"Của Trương Tăng Dao đại nhân vẽ đó". Đinh Huyền Chân
lại cào nhào :"Vẽ thì vẽ đi, sao lại điểm nhãn mà chi cho nó thành rồng
thật sẽ bay đi mất đó". Nói đoạn bèn lấy hai cây đinh sắt đóng vào hai
con mắt của con rồng trên vách để giữ nó lại. Qủa nhiên con rồng nằm im không động đậy nữa.
Có một lần theo lệnh của Lương Võ Đế, ông vua rất sùng đạo Phật;
Trương Tăng Dao vẽ bốn con rồng đang bay múa thật sống động trên vách
chùa An Lạc Tự ở đất Kim Lăng. Mọi người đều xúm xít nhau lại xem và đều
trầm trồ nét vẽ sinh động tài tình của ông. Nhưng mọi người lại vô cùng
thắc mắc là bốn con rồng vẽ đẹp thế kia, nhưng không có con nào được
điểm nhãn (vẽ thêm con ngươi) cả ! Hỏi thì Trương Tăng Dao cười đáp
:"Mọi người đừng lấy làm lạ, vì mắt là tinh thần của rồng. Hình thể đã
vẽ xong, nếu thêm cái tinh thần vào nữa thì rồng như có sinh mệnh. Nên
nếu ta điểm nhãn thì bốn con rồng sẽ bay mất ngay mà thôi !" Mọi người
nghe nói đều tỏ vẻ không tin. Trương Tăng Dao bèn lắt đầu và cầm bút lên
cẩn thận điểm nhãn cho hai con rồng trên vách. Nói cũng lạ, vừa điểm
nhãn xong cho con thứ hai trên vách, thì trời bỗng tối sầm lại, mây kéo
tứ văng cuồng phong nổi lên, một tiếng sấm nổ vang, mưa như trút nước,
hai con rồng được điểm nhãn cựa mình quẫy đuôi phá vách bay lên trên
không, uốn lượn vài vòng rồi bay tuốt lên và mất hút trong mây mưa. Hai
con rồng chưa được điểm nhãn thì vẫn còn nguyên trên vách chùa. Mọi
người đều há hốc kinh ngạc và đều tán dương cho tài nghệ siêu quần và
thần kỳ của Trương Tăng Dao.
Từ điển tích trên, thành ngữ HỌA LONG ĐIỂM TINH 畫龍點睛 là
"Vẽ Rồng Điểm Nhãn" hay "Vẽ Rồng Thêm Mắt" thường dùng để ví trong hội
họa, văn chương, âm nhạc... đôi khi chỉ cần chấm phá thêm một vài nét,
một vài lời, một hai "nốt" nhạc... ở một đôi chỗ quan trọng sẽ làm cho
bức tranh, bài thơ bài văn hay bản nhạc... càng thêm sinh động và có thần hơn.
Lại có truyện kể rất thần kỳ về Trương Tăng Dao như sau : Thiên
Hoàng Tự ở Giang Lăng được Tề Minh Đế xây dựng nên, trong chùa có một
Bách Đường thờ Phật. Trương Tăng Dao đã vẽ hình Phật Đà và Khổng Tử cùng
trên chục người hiền triết nữa trên tường, trông rất sống động và đẹp
đẽ. Minh Đế đã quở trách rằng :"Nơi Phật môn sao lại vẽ hình Khổng Tử ?"
Ông đáp rằng :"Tương lai chùa nầy sẽ nhờ vào vị Khổng Thánh Nhân nầy
đó!". Quả nhiên, đến đời Hậu Chu muốn tiêu diệt và xóa đi ảnh hưởng của
Phật giáo, đã phá hũy và đốt hết các Phật tháp, chùa chiềng, nhưng ngôi
chùa nầy thì được giữ lại không ai dám động đến, vì trong đó có hình của
đức thánh Khổng.
Lại kể, Trương Tăng Dao từng
vẽ một bức《Thiên Trúc nhị Hồ tăng đồ 天竺二胡僧图》là "Tranh vẽ hai nhà sư
người Hồ ở Thiên Trúc" trông rất sinh động như người thật. Vì Vương Hầu
Cảnh ở Hà Nam cử binh làm phản, trong chiến tranh loạn lạc, bức tranh bị
xé làm đôi và lưu lạc trong dân gian. Đến đời Đường, quan Hữu Thường
Thị Lục Kiên sưu tập và cất giữ được một nửa bức tranh. Lúc Lục Kiên lâm
trọng bệnh, mơ thấy một Hồ tăng đến báo rằng : Tôi có một bạn tu cùng
trang lứa đã thất lạc lâu năm. Người bạn đó hiện đang ở nhà họ Lý trong
thành Lạc Dương. Nếu ông có lòng tìm được ông ấy về đây để chúng tôi
cùng gặp mặt, thì chúng tôi sẽ cố gắng nhờ Phật pháp để độ trì cho ông
qua khỏi cơn bịnh ngặt nghèo nầy. Lục Kiên bèn cho người nhà tìm đến Lạc
Dương ra giá cao để mua lại một nửa bức tranh có nhà sư đất Hồ kia,
mang về để ráp lại với bức ở nhà thành một bức tranh hoàn chỉnh. Qủa
nhiên ít hôm sau thì Lục Kiên khỏi bệnh và dần hồi phục lại như thường
ngày...
Bỏ đi những truyền thuyết thần kỳ lưu truyền trong dân gian, TRƯƠNG
TĂNG DAO 張僧繇 là một họa sư có thực tài của thời Nam Bắc Triều. Ông được
người đời sau tôn xưng là "畫家四祖之一 Họa Gia Tứ Tổ Chi Nhất". có nghĩa là :
"Một trong bốn ông Tổ của Ngành Họa". Bốn ông Tổ của các
nhà danh họa, xếp theo thứ tự thời gian, gồm có : Cố Khải Chi
顧愷之（348—405）của đời Đông Tấn và học trò của ông là Lục Thám Vi
陸探微（？—485）sống dưới thời Nam Triều cùng thời với Trương Tăng Dao
張僧繇（479 — ？）cũng là người Nam Triều; cuối cùng là Ngô Đạo Tử
吳道子（685—758）của đời Đường. Trương Tăng Dao là người tiếp nhận thừa hưởng
kinh nghiệm của người đi trước, ông tiếp nối và phát huy ngành họa rồi
truyền thụ lại cho đời sau.
Ông vua tài hoa thi sĩ Tống Chân Tông Triệu Hằng 宋真宗趙恒（968—1022) có
làm bài thơ Hải Đường《海棠》nhắc đến tài của danh họa Trương Tăng Dao như
sau
：
海棠 HẢI ĐƯỜNG
翠萼凌晨綻， Thúy ngạc lăng thần trán,
清香逐處飄。 Thanh hương trục xứ phiêu.
高低臨曲檻， Cao đê lâm khúc hạm,
紅白間纖條。 Hồng bạch gián tiêm điều.
潤比攢温玉， Nhuận tỉ toàn ôn ngọc,
繁如簇絳綃。 Phồn như thốc giáng tiêu.
盡堪圖畫取， Tận kham đồ họa thủ,
名筆在僧繇。 Danh bút tại Tăng Diêu (Dao).
* Có nghĩa :
HOA HẢI ĐƯỜNG
Đài hoa xanh buổi sáng đã nở ra. Mùi thơm nhè nhẹ lan toả khắp
nơi. Cao cao thấp thấp uốn theo dưới hiên nhà; Màu đỏ màu trắng chen chúc nhau trên cành lá thon
thả. Vẻ tươi mướt như là những viên ngọc ấm được gom lại, Rậm rạp như
là một xâu lụa màu đỏ. Nếu vẽ lại được hết các nét đẹp sống động nầy,
thì chỉ có cây bút danh họa của Trương Tăng Dao mà thôi !
* Diễn Nôm :
HẢI ĐƯỜNG
Nụ xanh sáng bung nở,
Hương thoảng khắp bên thềm.
Cao thấp theo hiên uốn,
Đỏ trắng chen cành mềm.
Mướt như gom ngọc qúy,
Rậm tựa giải lụa êm.
Muốn vẽ ngàn vẻ đẹp,
Tăng Dao bút thánh thêm.
Lục bát :
Nụ xanh sáng sớm nở bung,
Hương bay thoang thoảng khắp vùng nơi nơi.
Thấp cao hiên uốn tuyệt vời,
Đỏ trắng gián cách lả lơi cành mềm.
Mướt như gom ngọc qúy nên,
Rậm tựa giải lụa êm đềm xinh tươi.
Muốn ghi ngàn vẻ hoa cười,
Tăng Dao bút thánh rõ mười chẳng ngoa !
Đỗ Chiêu Đức diễn Nôm
Bút thần HỌA LONG ĐIỂM TINH 畫龍點睛 (Vẽ Rồng Điểm Nhãn) của Trương
Tăng Dao tồn tại và sống mãi trong lòng văn học cổ, như là một điểm nhấn
của nền hội họa cổ xưa còn lưu truyền mãi đến hiện nay.
Hẹn bài viết tới !
杜紹德
Đỗ Chiêu Đức
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét