Hai lần Kiều gảy đàn cho Kim Trọng nghe - DTK

 Đoạn này Kiều gảy đàn lần đầu cho Kim Trọng nghe và đoạn Kiều gảy đàn theo lời yêu cầu của Kim Trọng sau buổi hai người nối lại duyên xưa, là hai đoạn hay nhất trong tập Đoạn Trường Tân Thanh:

Kiều đàn cho Kim Trọng nghe lần thứ nhất:

Trang: ᐊ 41 ᐅ   Dòng: 481-492

0481. Trong như tiếng hạc bay qua,
0482. Đục như nước suối mới sa nửa vời.
0483. Tiếng khoan như gió thoảng ngoài,
0484. Tiếng mau sầm sập như trời đổ mưa.
0485. Ngọn đèn khi tỏ khi mờ,
0486. Khiến người ngồi đó cũng ngơ ngẩn sầu.
0487. Khi tựa gối khi cúi đầu,
0488. Khi vò chín khúc khi chau đôi mày.
0489. Rằng: Hay thì thật là hay,
0490. Nghe ra ngậm đắng nuốt cay thế nào.
0491. So chi những bậc tiêu tao,
0492. Thiệt lòng mình cũng nao nao lòng người.

tranh lụa, Ngọc Mai (sinh năm 1951 tại Gia Định)
Trong như tiếng hạc bay qua

---

Chú giải

• (0482) sa: rơi, rớt, rụng; té vào, té xuống, sụp, sập; hạ xuống nhanh, bất ngờ hạ thấp xuống (Từ điển nguồn gốc tiếng Việt).
• (0484) sầm sập: # chữ nôm khắc ở đây có thể đọc là "phơi phới". Tạm ghi âm là "sầm sập" theo nhiều bản nôm phổ biến khác.
• (0484) đổ mưa: 4 câu đầu phỏng dịch theo thơ Tôn Thị 孫 氏: Sơ nghi táp táp lương phong động, Hựu tự tiêu tiêu mộ vũ linh. Cận bỉ lưu tuyền lai bích chướng, Viễn như huyền hạc hạ thanh minh  初 疑 颯 颯 涼 風 動, 又 似 蕭 蕭 暮 雨 零. 近 比 流 泉 來 碧 嶂 , 遠 如 玄 鶴 下 青 冥 (Thính cầm 聽 琴) Lúc đầu nghe như gió mát thổi xào xạc, Sau nghe như tiếng mưa chiều đổ sầm sập. Ở gần nghe tựa như tiếng suối chảy xuống vách núi, Ở xa nghe giống tiếng hạc đen bay xuống biển xanh. Ghi chú: Truyền rằng hạc vốn sắc trắng, sống nghìn năm thành sắc xanh, sống nghìn năm nữa ra sắc đen: Thôi Báo 崔 豹 (Cổ kim chú 古 今 注, Điểu thú 鳥 獸): Hạc thiên tuế tắc biến thương, hựu nhị thiên tuế biến hắc, sở vị huyền hạc dã 鶴 千 歲 則變 蒼, 又 二 千 歲  變黑, 所 謂 玄 鶴 也.
• (0486) ngơ ngẩn: ngơ = không biết gì, không rành, không có khả năng; ngẩn = ngơ ngác, kinh ngạc, ngạc nhiên (Từ điển nguồn gốc tiếng Việt). Cả câu 0486: (lược ngữ) Kim Trọng ngồi nghe tiếng đàn của Kiều, trong lòng cảm thấy buồn rầu, ngơ ngác không biết ra làm sao nữa.
• (0488) vò: làm cho nhàu, nhăn rúm lại, xoa xát trong lòng bàn tay. Thí dụ: vò nát tờ giấy, vò tóc, xôi vò, rối như tơ vò (Từ điển nguồn gốc tiếng Việt).
• (0488) chín khúc: ruột cuốn khúc chín lần mỗi ngày, ý nói rất đau lòng. Tư Mã Thiên 司 馬 遷: Tràng nhất nhật nhi cửu hồi 腸 一 日 而九 回 (Báo Nhậm Thiếu Khanh thư 報 任 少 卿 書) Ruột mỗi ngày cuốn khúc chín lần.
• (0488) chau: nhăn lại, nhíu lại (vì đau đớn, không vừa ý, không vui, tức giận...).
• (0491) tiêu tao: 蕭 騷 buồn bã, thê lương. # chữ nôm khắc ở đây đọc là "thanh tao". Tạm ghi âm là "tiêu tao" theo nhiều bản nôm phổ biến khác.
• (0492) thiệt lòng mình: tổn thương đến lòng mình. Nguyên truyện: Đoạn nhân tràng nhi thương kỉ tâm dã 斷 人 腸 而 傷 己 心也 (Thanh Tâm Tài Nhân, Kim Vân Kiều truyện, Hồi 3) Đứt ruột người ta, mà cũng tổn thương đến lòng mình. Ghi chú: có bản quốc ngữ ghi là "thật lòng" hoặc "dột lòng".
• (0492) nao nao: xem chú giải (0055) nao. Ghi chú: "nao nao lòng người" nghĩa là "làm cho lòng người (nghe đàn) rúng động một chút". Ghi thêm: Phân tích câu văn theo cú pháp như vậy cho dễ hiểu, nhưng trong văn mạch ở đây, cường độ xúc động lại rất cao, — (không những đã) làm tổn thương lòng mình (người gảy đàn) mà còn khiến cho người (nghe đàn) rúng động biết bao. Ghi chú về chữ nôm: chữ khắc ở đây có thể đọc là "háo hao". Tạm ghi âm là "nao nao" theo nhiều bản nôm phổ biến khác.

Lần thứ hai là đoạn Kiều gảy đàn theo lời yêu cầu của Kim Trọng sau buổi hai người nối lại duyên xưa:

Trang: ᐊ 267 ᐅ   Dòng: 3193-3204

3193. Nàng rằng: Vì mấy đường tơ,
3194. Lầm người cho đến bây giờ mới thôi.
3195. Ăn năn thì sự đã rồi.
3196. Nể lòng người cũ vâng lời một phen.
3197. Phím đàn dìu dặt tay tiên,
3198. Khói trầm cao thấp tiếng huyền gần xa.
3199. Khúc đâu đầm ấm dương hòa,
3200. Ấy là hồ điệp hay là Trang sinh.
3201. Khúc đâu êm ái xuân tình,
3202. Ấy hồn Thục đế hay mình đỗ quyên?
3203. Trong sao châu nhỏ duềnh quyên,
3204. Ấm sao hạt ngọc Lam Điền mới đông.

tranh lụa, Ngọc Mai (sinh năm 1951 tại Gia Định)
Phím đàn dìu dặt tay tiên

---

Chú giải

• (3193) đường tơ: dây đàn, tiếng đàn.
• (3194) lầm người: (1) gây ra lầm lỗi cho người ta; (2) làm cho người ta khổ sở, thân bị nhơ nhuốc, không còn trong sạch nữa. § Xem lại: Cát lầm ngọc trắng thiệt đời xuân xanh (câu 1950). # chữ nôm "lầm" khắc sai thành "lắm" ⿰稟 多 (bẩm+đa). Chữ đúng: ⿰忄林 (bộ Tâm+lâm).
• (3194) mới: # chữ nôm khắc sai là "lại" 吏 (lại). Chữ đúng: 買 (mãi).
• (3197) tay tiên: chỉ tay của người đẹp. Xem chú giải (0206) tay tiên.
• (3198) huyền: # chữ nôm khắc sai là "đàn" 弹 (đàn). Chữ đúng: 絃 (huyền).
• (3199) dương hòa: 陽 和 (1) khí mùa xuân ôn hòa ấm áp; (2) mượn chỉ mùa xuân; (3) ấm áp; ôn noãn; hòa noãn; (4) tỉ dụ vẻ mặt vui hòa. § Trong câu 3199: "dương hòa" nói về "khúc đàn đầm ấm".
• (3200) hồ điệp: 胡 蝶 con bướm, bươm bướm.
• (3200) Trang sinh: tức Trang Tử 莊 子, tên là Chu 周. Trang Chu 莊周 nằm mơ thấy mình hóa thành bướm, khi tỉnh mộng, bàng hoàng tự hỏi, không biết mình là người lúc trước mơ thành bướm, hay là bướm bây giờ hóa thành người.
• (3201) xuân tình: 春 情 (1) cảnh tình mùa xuân, ý hứng ngày xuân; (2) tình yêu thương giữa nam nữ; (3) tình dục; v.v. § Trong câu 3201: "xuân tình" ý nói về "tình yêu giữa Kiều và Kim Trọng" (vừa sống dậy trong lòng Kiều qua tiếng đàn mới trổi).
• (3202) Thục đế: 蜀 帝 vua Thục tên là Đỗ Vũ. Khi bị mất nước, hồn hóa làm chim đỗ quyên (tức là con chim quốc), thường kêu "quốc quốc", tỏ lòng thương nhớ nước không nguôi.
• (3202) đỗ quyên: 杜 鵑 còn gọi là chim quốc.
• (3203) duềnh quyên: vũng nước sáng đẹp hoặc có ánh trăng soi.
• (3204) Lam Điền: 藍 田 tên núi, ở huyện Lam Điền, tỉnh Thiểm Tây, nơi sinh ra nhiều ngọc đẹp.
• (3204) đông: mới tạo thành (nói về ngọc). § Diễn dịch 6 câu 3199-3204: mượn ý ở bài thơ Cẩm sắt 錦 瑟 của Lí Thương Ẩn   李 商 隱 (813-858): Trang sinh hiểu mộng mê hồ điệp, Vọng đế xuân tâm thác đỗ quyên. Thương hải nguyệt minh châu hữu lệ, Lam Điền nhật noãn ngọc sinh yên     莊 生 曉 夢 迷 蝴 蝶, 望 帝 春 心 託 杜 鵑. 滄 海 月 明 珠 有 淚, 藍田 日 暖 玉 生 煙 Trang Chu buổi sáng nằm mộng, không biết mình vừa hóa thành bướm hay bướm hóa thành người là mình đây. Tấm lòng thương nhớ nước cũ của vua Thục gửi vào trong tiếng kêu khắc khoải của con chim quốc. Ánh trăng sáng chiếu trên biển xanh, hạt châu như nhỏ nước mắt; những viên ngọc vừa tạo thành ở núi Lam Điền ngày ấm áp bốc khói dâng lên.

DTK 

 

H.Phi chuyển