Bipolar là gì?

Bipolar là gì ?
 

Đó là bệnh tâm thần hay một hội chứng tâm lý? Ảnh hưởng của nó như thế nào trong đời sống của bệnh nhân và của gia đình? Làm thế nào để chẩn đoán và chữa trị?    Cho đến bây giờ vẫn chưa có một từ tiếng Việt nào dịch sát nghĩa và hay về chứng Bipolar. Do đó, tôi dùng nguyên ngữ để tránh hiểu lầm lôi thôi.    Trước hết đây là một tâm bệnh (bệnh tâm thần), chứ không phải là hội chứng tâm lý như chậm phát triển, tính tình nóng nảy, thiếu tự chủ, và quá khích… Khi lên cơn, bệnh nhân có thể nguy hiểm cho chính mình và những người chung quanh bằng những hành động bạo tợn, hung dữ... Bipolar là một tình trạng kéo dài suốt cuộc sống của bệnh nhân và nó ảnh hưởng trực tiếp đến tình cảm cũng như hành động của bệnh nhân. Nó được các nhà chuyên môn nhận diện như một chứng bệnh liên quan đến những thay đổi, xáo trộn tính tình một cách đột ngột, không kiểm chứng được. Nguyên nhân gây ra là do sự bất quân bình hóa chất trong óc đưa đến kết quả như cực kỳ hung dữ, nóng nảy, nguy hiểm hoặc trầm cảm, tiêu cực hay tấn công. Hầu hết các bệnh nhân khi lên cơn, hầu như rất khó lòng kiềm chế, kiểm soát được tư tưởng, lời nói và hành động của mình. Tóm lại, Bipolar được coi như chứng bệnh điên loạn dồn nén, ảnh hưởng đến tâm tính, thái độ, và nghị lực của bệnh nhân. Chu kỳ của một lần phát bệnh như vậy có thể lâu hàng ngày, hàng tuần, hoặc hàng tháng. Và không phải như những thay đổi tính khí bất thường thỉnh thoảng vẫn xảy ra trong đời sống khi con người phải đối diện với những khó khăn, hoặc những điều kiện khiến mình không tự chủ nổi; sự thay đổi tâm tính, thái độ và động thái của người mang bệnh Bipolar có ảnh hưởng rõ ràng đối với những người chung quanh.   Tùy theo tình trạng hóa chất ảnh hưởng trong não bộ và tác dụng trên thần kinh người bệnh. Cũng như tùy sự diễn tiến của căn bệnh, bệnh nhân có thể chia thành nhiều trạng thái khác nhau. Và cũng như những tình trạng tâm bệnh khác, Bipolar cũng có những mức độ khác nhau từ nhẹ, đến trung bình và nặng. Do đó, việc định bệnh phải do những bác sĩ chuyên môn, giầu kinh nghiệm.   Bipolar thông thường phát hiện ở các thanh thiếu niên, những người trẻ ở lứa tuổi 25. Một đôi trường hợp nó cũng phát hiện sớm ở tuổi vị thành niên, hoặc ở tuổi 40 hay 50. Nó xẩy ra đồng đều cho mọi sắc dân, mọi nền văn hóa, và mọi mức độ sống giầu hoặc nghèo. Đây cũng là bệnh có tính di truyền, nếu người cha hoặc người mẹ có bệnh thì con có xác xuất 15 - 30 %  mắc bệnh. Trường hợp cả cha lẫn mẹ đều mắc bệnh thì con có tới 50-75% sẽ mắc bệnh. Về phái tính, nữ giới mắc bệnh nhiều gấp 3 lần nam giới.    Hiện nay tại Hoa Kỳ có 2-7% dân số có dấu hiệu mắc chứng Bipolar, và khoảng 10 triệu người nằm trong ảnh hưởng này. Tuy nhiên có đến 50% những bệnh nhân này không được chẩn đoán và chữa trị một cách chính xác.
Chữa trị:  
Như vừa trình bày trên, đây là một chứng bệnh tâm thần, nên rất cần phải được một bác sĩ tâm thần (psychiatrist) - không phải là bác sĩ thần kinh - chẩn đoán và trị liệu bằng thuốc. Vì ảnh hưởng của Bipolar trực tiếp do những khủng hoảng hóa chất trong não bộ, nên thông thường có vài loại thuốc vẫn được các bác sĩ tâm thần dùng để trị những bệnh nhân Bipolar. Thí dụ, Lithium, một loại thuốc giúp ổn định và làm dịu lại những kích động của tâm tính và hành động. Ngoài ra, bác sĩ cũng có thể cho bệnh nhân uống Zoloft để làm cho bớt trầm cảm, dồn nén.  Một số trường hợp, bệnh nhân cũng được cho uống Xanax là một loại thuốc dùng để kiểm soát những cơn giận dữ, hoảng loạn. Tuy nhiên, Xanax là một loại thuốc rất nguy hiểm, bệnh nhân không thể tự ý dùng một mình hay cho uống chung với các thứ thuốc khác, do đó, bệnh nhân hoặc những ai lo cho bệnh nhân phải theo dõi kỹ càng những chỉ dẫn của bác sĩ khi xử dụng Xanax.
 
Nhưng đối với những ai đã có kinh nghiệm hoặc làm việc trong lãnh vực tâm lý và tâm thần đều biết, phản ứng phụ (side effect) của những loại thuốc an thần, tâm thần như vậy gây ra những phản ứng rất khó chịu. Những phản ứng phụ đó như nhức đầu, khô miệng, táo bón, lở loét dạ dầy, liệt dương. Trường hợp dùng lâu ngày, những loại thuốc này còn gây ra tiểu đường. Do đó, đa số các bệnh nhân không muốn uống, hoặc giả vờ ngậm thuốc rồi nhổ ra. Chính vì thế, tại các bệnh viện tâm thần, khi cho các bệnh nhân uống thuốc, các y tá phải kiểm soát, thí dụ, bắt bệnh nhân hả miệng, uốn lưỡi, kiểm soát hàm răng, hoặc uống nước để biết chắc là bệnh nhân đã uống và nuốt thuốc xuống dạ dầy. Ngược lại với những khó chịu của thuốc, phần thưởng rất rõ ràng là những ai uống thuốc đều đặn sẽ có kết quả khả quan ngay sau tuần lễ đầu. Nhiều bệnh nhân tâm thần sau ít tháng hoặc năm hay sáu tháng chữa trị đúng mức, họ đã được xuất viện. Nhưng với một điều kiện, khi về nhà vẫn phải uống thuốc đều đặn, và thường xuyên được theo dõi bởi bác sĩ tâm thần. Những bệnh nhân sau khi được chữa trị về nhà ít tháng sau bị lại, thường là những bệnh nhân đã không uống thuốc đều đặn, hoặc bỏ thuốc.
 
Một trong những cách thức trị liệu khác nữa vẫn thường được đi liền với việc dùng thuốc là tâm lý trị liệu. Các bác sĩ tâm lý (psychologist) sẽ đo lường khả năng tâm lý và tâm thần của bệnh nhân để đưa ra những hướng dẫn, những lời khuyên thích hợp hầu hướng bệnh nhân tìm lại ý nghĩa, tích cực, và vui sống. Thông thường, các bệnh nhân phải đến với các bác sĩ tâm lý ít nhất một tháng, một lần để được kiểm chứng và hướng dẫn thêm.
 
Tóm lại, chữa trị bệnh nhân tâm thần, điển hình là bệnh nhân Bipolar không chỉ đơn thuần uống vài viên thuốc rồi xong. Hoặc phụ huynh hay người có trách nhiệm chỉ cần mang con em mình, bạn hữu hay người thân mình đến văn phòng bác sĩ xin vài viên thuốc an thần là xong. Đây là một chương trình chữa trị lâu dài, bền bỉ, và có phương pháp. Một chương trình trị liệu đòi hỏi sự cộng tác tích cực của bệnh nhân, và trong trường hợp này, sự nâng đỡ, khuyến khích cũng như theo dõi của phụ huynh hay người có trách nhiệm cũng đóng góp một phần rất lớn vào việc chữa trị và phục hồi của bệnh nhân.
 
* Bài này cũng đã được phổ biến trên nhật báo Viễn Đông số ra ngày Thứ Bảy, 19/1/2013.
  

f