Book Hunter: Việc rèn luyện tư duy logic quá sớm ở trẻ không hề tốt như chúng
ta tưởng. Những đứa trẻ sớm phát triển khả năng này thường được cho là “thần
đồng”, đúng với tiêu chuẩn của người trưởng thành. Nhưng những nghiên cứu khoa
học đã chứng minh điều ngược lại. Nhân sự kiện “Thần đồng” Đỗ Nhật Nam, chúng
tôi cũng vừa “hunt” được một đoạn khá thú vị, rất mong các bạn suy ngẫm và bình
luận.
* * *
Lối sống nhanh, hiện đại
và nhiều áp lực hiện nay đang khiến cho tuổi thơ của trẻ em bị ngắn lại, ít
được chơi đùa hơn, phải quan tâm đến việc học sớm hơn. Thế nhưng người lớn
thường quên mất rằng việc vui chơi đối với trẻ em là rất quan trọng, ảnh hưởng
lớn đến quá trình phát triển nhận thức và tính cách của trẻ. Thông qua vui
chơi, chúng được tương tác nhiều hơn với xã hội, học cách giải quyết vấn đề và
sáng tạo; những kỹ năng thiết yếu khi chúng trưởng thành.
Vậy việc tuổi thơ bị rút
ngắn sẽ ảnh hưởng đến trẻ em thế nào? Đó chính là điều đã xảy ra với người họ
hàng thân thuộc nhất với loài người hiện nay: người Neanderthal. Người
Neanderthal là một chủng tộc đã tồn tại ở Châu Âu cách đây khoảng 250 nghìn
năm, phát triển ra đến tận vùng Trung Đông và bị tuyệt chủng cách đây khoảng 30
nghìn năm. Cũng giống người tối cổ, tổ tiên của chúng ta, họ cũng biết làm ra
những công cụ phức tạp, sống nhờ săn bắn hái lượm. Họ cũng có ngôn ngữ riêng,
biết dùng lửa và có tục chôn cất người chết. Điều khác biệt lớn nhất với họ và
tổ tiên chúng ta chính là về số lượng và bản chất của những đồ đạc mà họ sử
dụng được tìm thấy qua những di chỉ khảo cổ.
Loài người chúng ta ngày
nay sống trong một “nền văn hóa của biểu tượng”. Quần áo chúng ta mặc, ngoài
những chức năng cơ bản, còn mang nhiều yếu tố thể hiện khác : tính cách, địa
vị, thẩm mỹ… Chúng ta có những mối quan hệ mang tính biểu tượng cao như anh chị
em rể/dâu, bố mẹ vợ/chồng hay anh em kết nghĩa… vốn chẳng có mối quan hệ về
huyết thống hay sinh học gì với chúng ta. Theo những di chỉ được tìm thấy,
người Neanderthal có rất ít những đồ dùng có tính chất trang trí cho thân thể
như lông chim, chuỗi hạt, móng vuốt động vật hay chất nhuộm màu.
Trong khi đó, tổ tiên
chúng ta, xuất phát từ Châu Phi 200 nghìn năm trước đây thì lại khác. Chỉ tập
trung vào giai đoạn 50 nghìn đến 30 nghìn năm TCN, các nhà khảo cổ đã tìm thấy
những đồ vật tinh xảo như sáo làm bằng xương, những bức vẽ tuyệt đẹp trong hang
Chauvet tại Pháp, những đồ chạm khắc làm từ ngà voi hay các bức tượng có tình
hình học rất cân đối. Chúng mang đầy óc tưởng tượng và trí sáng tạo.
Tranh
vẽ trên tường hang Chauvet tại Pháp với niên đại chừng 30 nghìn năm
Khả năng tái hiện một vật
thể ba chiều lên một bề mặt 2 chiều hay chạm khắc lên một chiếc ngà voi của tổ
tiên chúng ta đòi hỏi một tâm trí rất khác so với người Neanderthal. Điều này
được lý giải bởi những trò chơi mà trẻ con người Homo erectus (một kiểu người
tối cổ – tổ tiên của chúng ta) và trẻ con người Neanderthal vẫn chơi khi còn là
trẻ con.
Người Neanderthal trưởng
thành nhanh hơn so với con người hiện đại ngày nay. Hệ quả của việc đó là thời
thơ ấu của họ ngắn hơn chúng ta. Các nhà khảo cổ học đã tìm được bằng chứng xác
thực giả thuyết này thông qua việc phân tích những xác chết trẻ em hay trẻ sơ
sinh người Neantherdal được chôn cất. Năm 2010, Tanya Smith và các đồng sự tại
trường Harvard thông qua việc phân tích răng của những bộ xương người Neanderthal
đã tính toán được tuổi và tốc độ trưởng thành của người Neanderthal nói chung.
Smith kết luận rằng người Neanderthal phát triển tương đối nhanh và nhanh chóng
tự lập, xa bố mẹ nhanh hơn chúng ta.
Với thời gian phụ thuộc
bố mẹ dài hơn, trẻ em các loài, bao gồm cả con người hiện đại như chúng ta có
xu hướng được vui chơi nhiều hơn, tham gia vào nhiều kiểu trò chơi và tâm trí,
nhận thức của trẻ em sẽ phát triển khác biệt đáng kể so với những trẻ em không
có cơ hội vui chơi nhiều. Một thí nghiệm trên chuột đã chỉ ra rằng những con
chuột được nuôi lớn bình thường nhưng bị cách ly với bạn bè từ bé sẽ gặp những
vấn đề về não bộ giống như những con chuột bị tổn thương vùng não trước trán;
là vùng tác động đến tư duy trừu tượng, khả năng lập luận và tương tác xã hội.
Nói cách khác, việc vui chơi thời thơ ấu ảnh hưởng lớn đến cách chúng ta tư duy
và nhận thức.
Rất dễ để nhận ra, trẻ em
thường thích những trò chơi liên quan đến trí tưởng tượng, vốn là yếu tố nền
tảng và cần thiết cho việc sống trong một nền văn hóa mang đầy tính biểu tượng.
Việc tưởng tượng ra những giải pháp siêu thực cho những vấn đề thực tế và xem
xét chúng dẫn tới đâu trước khi bắt tay vào thực hiện mang lại những lợi thế to
lớn cho tổ tiên chúng ta. Trẻ em người Neanderthal, theo những gì chúng ta
biết, quá bận rộn để có thời gian những trò chơi “nếu thì” đó và dẫn đến “cách
người Neanderthal nhìn nhận thế giới hoàn toàn khác với cách nhìn nhận của
chúng ta”.
Một nghiên cứu khác đến
từ Simon Neubauer và Jean-Jaques Hublin từ Viện Nghiên cứu Max Planck về vấn đề
Nhân chủng học tiến hóa đã chỉ ra rằng, việc não bộ của người Neanderthal phát
triển nhanh hơn chúng ta đã khiến các yếu tố trong môi trường sống ít tác động
lên họ hơn, hay nói cách khác họ ít quan tâm đến những biến đổi trong môi trường
sống của họ hơn. Một ví dụ thời nay đã chỉ ra rằng, những trẻ em tự kỷ tỏ ra
kém hơn trong khả năng đoán biết những dấu hiệu từ môi trường sống, từ xã hội
và ít dùng trí tưởng tượng hơn.
Tôi nghĩ rằng chỉ qua vài
năm “rèn luyện” trí não của mình thông qua những trò chơi đầy tính tưởng tượng
thời thơ ấu như vậy cũng đủ khiến cho tổ tiên chúng ta lúc trưởng thành có thể
tạo nên những công trình nghệ thuật đậm chất biểu tượng như trong hang Chauvet
mà ta đã biết.
_____________________
Bài viết của tác giả April
Nowell được đăng trên tạp chí New Scientist ra ngày 23 tháng 2 năm 2013.
April Nowell là một nhà
khảo cổ học làm việc tại Đại học Victoria, Canada. Bà thích tìm hiểu về những
vấn đề như nguồn gốc của nghệ thuật, cách con người sử dụng biểu tượng. Bài viết
này là một đoạn lược trích từ một chương có tựa đề “Tuổi thơ, vui chơi và sự
tiến hóa trong kỹ năng xã hội của người Neanderthal và con người hiện đại”
trong cuốn sách sắp ra mắt “Bản chất của văn hóa”.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét