1. Xưa nay Quảng Nam có lẽ là địa phương mà giọng nói bị đem ra trêu
ghẹo nhiều nhất nước. Nói cho công bằng, so với một số vùng miền Bắcvà miền Nam, người Quảng phát âm rất chuẩn xác các phụ âm đầu.
Giọng Quảng phân biệt một cách rõ ràng giữa âm TR và CH, S và X, D và
V, R và G... Nhưng âm giữa và âm cuối, người Quảng thường phát âm
chệch.
“En không en tét đèn đi ngủ” (Ăn không ăn tắt đèn đi ngủ) có lẽ là câu
nói phổ biến nhất nhằm giễu cợt cách phát âm của người Quảng. Người ta
còn bảo ở Quảng Nam không có xe lam, xe đạp. Hỏi tại sao, đáp: Tại
Quảng Nam chỉ có xe “lôm”, xe “độp”.
Liên quan đến chiếc xe đạp, còn có câu chuyện hài: Người Quảng Nam đi
vào một cửa hàng bán phụ tùng xe ở Sài Gòn, cố uốn giọng để phát âm
cho chuẩn, oái ăm sao rốt cuộc lại thành: “Bán cho tôi một cái... láp
xe độp”.
Người bán sau một hồi gặng hỏi, bực mình: “Lốp xe đạp” thì nói đại là
“lốp xe đạp” ngay từ đầu, còn bày đặt... nói lái là “láp xe độp”. Nào
có cố tình lái liếc gì đâu, thật oan còn hơn oan Thị Kính! Những câu
chuyện như thế, ngẫm ra còn rất nhiều.
2. Nhà thơ Tường Linh sáng tác nguyên một bài thơ theo giọng Quảng,
trong đó mọi âm “ô” ở cuối câu đều biến thành âm “ơ”:
Rủ nhau vô núi hái chơm chơm
Nhớ bạn hồi còn học chữ Nơm
Sáng sáng lơn tơn đi nhử cuốc
Chiều chiều xớ rớ đứng câu tơm
Mùa đông tơi lá che mưa bấc
Tiết hạ hiên tranh lộng gió nờm
Nghe chuyện xóm xưa thời khói lửa
Sảng hồn, sấm nổ tưởng đâu bơm!
Nhà thơ trào phúng Tú Rua cũng có một bài tương tự, nhưng trong bài
thất ngôn bát cú này “a” biến thành “ô”:
Rứa mới kêu là chất Quảng Nôm
Ăn hòn nói cục chẳng thôm lôm
Có chàng công tử quê Đà Nẽng
Cưới ả Thúy Kiều xứ Phú Côm
Cha vợ đến thăm chào trọ trẹ
Mẹ chồng không hiểu nói cồm rồm
Thêm ông hàng xóm người Hà Nội
Chả hiểu mô tê cũng tọa đồm.
Cả hai bài đều hay.
3. Trong tác phẩm Quán Gò đi lên của tôi, nhân vật chính là một cô gái
xứ Quảng: con Cúc “nước mắm Nam Ô”. Con Cúc phục vụ trong quán Đo Đo
“chuyên bán các món ăn xứ Quảng”, nói giọng Quảng đặc sệt. Lúc con Cúc
mới vô làm ở quán, xảy ra câu chuyện sau đây:
“Khách đòi mua bánh bèo đem về, con Cúc kêu con Lệ:
- Chị kiếm cho em cái “bô”!
Chữ “cái bao” qua cái giọng nguyên chất của con Cúc biến thành “cái
bô” khiến con Lệ thừ ra mất một lúc. Rốt cuộc, tuy không hiểu con Cúc
kiếm cái bô làm chi, con Lệ vẫn vào toa lét cầm cái bô đem ra:
- Nè.
Con Cúc ré lên:
- Trời, lấy cái ni đựng bánh bèo cho khách răng được?”
Như vậy, giọng Quảng Nam không chỉ xuất hiện trong những câu chuyện
tiếu lâm dân dã, mà còn đi vào cả văn thơ. Ở đây, không thể không để ý
đến một điểm đặc biệt: nhà thơ Tường Linh, nhà thơ Tú Rua và tôi đều
là... người Quảng Nam. Và tôi e rằng những mẩu chuyện cười về giọng
Quảng đa phần đều do người Quảng Nam sáng tác.
4. Người Quảng Nam sao lại đem cái giọng của quê mình ra giễu cợt? Hỏi
vậy là chưa hiểu đúng cốt cách người Quảng. Chỉ những cộng đồng tự tin
cao độ và có óc hài hước mới không ngại “tự trào” về mình. Ở đây có
điều gì đó tương tự thái độ của người dân xứ Gabrovo (Bulgaria): họ
sáng tác những câu chuyện cười về tính keo kiệt của mình, thậm chí còn
thành lập cả một nhà bảo tàng nghệ thuật trào phúng Gabrovo để lưu giữ
và tìm cách quảng bá những giai thoại cười ra nước mắt đó ra thế giới.
Nếu để ý, bạn sẽ thấy trong những bàn trà, cuộc rượu, chính dân Quảng
Nam là những người kể một cách sảng khoái nhất những mẩu chuyện cười
về giọng Quảng chứ không ai khác. Những người dân của xứ “xe lôm”, “xe
độp” đó cũng là những độc giả đón nhận những vần thơ “tự trào” của
Tường Linh, Tú Rua một cách vô cùng nồng nhiệt.
5. “Tự trào” là xét về phương diện thái độ. Nhưng nếu chỉ thuần đề cao
khía cạnh tinh thần, những mẩu chuyện khôi hài, những vần thơ cuốn
truyện nói về giọng Quảng đã không được dân Quảng tâm đắc đến vậy.
Bên cạnh sự thích thú, còn có sự thân thương. Nhất là những người
Quảng tha hương, đã bao nhiều năm không được sống trong khung cảnh quê
nhà, bây giờ bỗng đọc thấy, bỗng nghe nói chữ “con tơm” thay vì “con
tôm”, “cái bô” thay vì “cái bao”, “thôm lôm” thay vì “tham lam” tự
nhiên thấy bao nhiêu kỷ niệm ấu thơ ùa về.
Cái giọng nói mộc mạc, quê kiểng đó là giọng nói của ông bà, cha mẹ,
thầy cô, bạn bè, hàng xóm láng giềng mà mình đã quen tai từ nhỏ, ngay
từ lúc còn nằm u ơ trong chiếc nôi ru. Chất giọng đó đã ngấm qua bao
mưa nắng, trải qua bao bão giông của thiên nhiên và cuộc đời mà hình
thành và trụ lại cho đến hôm nay.
Nó gợi lên những vùng đất, những mặt người, những ký ức mà người Quảng
xa xứ nào cũng chất chứa trong lòng như một hành trang vô hình. Nó là
một giá trị phi vật thể, không phải để tổ chức UNESCO công nhận mà để
những người Quảng tự hào như một tấm “căn cước tinh thần” mà mình mang
theo suốt cả đời người. Có thể nói, giọng Quảng là một phần của văn
hóa Quảng.
6. Giọng Quảng như vậy đã đi vào văn vào thơ, vào những giai thoại dân
gian. Bây giờ với Ánh Tuyết, một ca sĩ Quảng Nam, nó đi vào nhạc. u
cũng là một lẽ tự nhiên.
Khi nhà thơ Lý Đợi (cũng người Quảng Nam) gửi cho tôi qua email bài
Mưa chiều kỷ niệm được hát bằng giọng Quảng, tôi nghe, thoạt đầu thì
bật cười, nhưng càng nghe càng xúc động, cuối cùng là rưng rưng nước
mắt.
Lúc đó tôi chưa biết người hát là Ánh Tuyết. Tôi nghe đi nghe lại
nhiều lần, mường tượng đó là giọng của người chị họ yêu dấu năm xưa,
của cô bạn gái ngây thơ thời trung học. Càng nghe càng thấy nhớ và bồi
hồi nhận ra cái chân chất trong giọng hát, trong tâm tình người Quảng
chân quê.
Ánh Tuyết chưa ra album, những bài hát demo kia đã phát tán trên mạng
nhanh như gió. Và tôi đọc thấy biết bao lời chia sẻ đượm thương yêu,
trìu mến của người Quảng đang lưu lạc ở khắp nơi trên thế giới. Họ cảm
ơn Ánh Tuyết, cảm ơn những ca khúc hát bằng giọng Quảng đã giúp những
người Quảng tha hương được một lần thổn thức hoài vọng quê nhà.
Hiển nhiên, giọng Quảng không phải là giọng để chinh phục và phổ biến
những ca khúc một cách chính thức, đại trà. Bên cạnh giọng Quảng,
những ca khúc trong album Duyên kiếp còn được Ánh Tuyết trình bày bằng
giọng Bắc - dành cho những thính giả chưa có “bằng B tiếng Quảng”.
Rõ ràng, Ánh Tuyết thực hiện album này như là một cuộc chơi của người
con xứ Quảng. Như các nhà thơ Tường Linh, Tú Rua đã từng chơi những
cuộc chơi của mình.
Những cuộc chơi nghiêm túc. Và giàu ý nghĩa, ít ra là với người Quảng Nam!
Nguyễn Nhật Ánh
Ảnh: 1 qóc Quảng Nam
(Hoa Huỳnh chuyển)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét