Làm thế nào để nhận biết khi nào ai đó nói dối

Khi có một người nào đó có hành động đáng ngờ tại những nơi công cộng, làm thế nào mà các viên chức thực thi pháp luật có thể xác định liệu rằng: anh ta có phạm pháp hay không?

Khả năng phát hiện ra sự lừa dối của các viên chức thực thi pháp luật đóng vai trò rất quan trọng, để bảo đảm an toàn nơi công cộng, đặc biệt trong bối cảnh gia tăng các mối đe dọa khủng bố mới tại Hoa Kỳ, sau cái chết của trùm khủng bố Osama bin Laden.

Giáo sư tâm lý học Edward R. Geiselman, làm việc tại Đại học UCLA, Hoa Kỳ, đã nghiên cứu những vấn đề này trong nhiều năm và đã hướng dẫn các kỹ thuật điều tra, phỏng vấn, cho các thám tử và nhân viên của Cục điều tra liên bang FBI, Cục An ninh Nội địa, Thủy quân lục chiến, cảnh sát ở Los Angeles và cảnh sát trưởng ở các sở, ngành, và nhiều cơ quan quốc tế khác.
Giáo sư tâm lý học Edward R. Geiselman và ba sinh viên của Đại học UCLA, Hoa Kỳ, gồm: Sandra Elmgren, Chris Green và Ida Rystad – đã tiến hành phân tích khoảng 60 nghiên cứu nhằm phát hiện ra sự lừa dối đã được thực hiện trước đây và cũng tiến hành nghiên cứu ban đầu về chủ đề này. Họ đã trình bày kết quả nghiên cứu và hướng dẫn cách thức làm thế nào để thực hiện chương trình đào tạo hiệu quả trong việc phát hiện ra lời nói dối, trên Tạp chí Pháp Y Tâm thần học Hoa Kỳ, số ra trong tuần thứ 2 của tháng 5 năm 2011.

Giáo sư tâm lý học Edward R. Geiselman, làm việc tại Đại học UCLA, Hoa Kỳ

Geiselman và các cộng sự đã xác định được 9 chi tiết cờ đỏ giúp các nhà điều tra tội phạm dễ dàng nhận ra rằng một người đang nói dối. Các chi tiết đáng tin cậy giúp ích cho việc vạch trần sự lừa dối, Geiselman nói, 9 chi tiết cờ đỏ bao gồm:

1. Khi được hỏi, người nói dối thường muốn nói càng ít càng tốt. Ban đầu, Geiselman nghĩ rằng, những người nói dối sẽ trau chuốt để xây dựng nên một câu chuyện, nhưng phần lớn họ chỉ cung cấp bộ khung của câu chuyện. Nghiên cứu với các sinh viên Đại học, cũng như với các tù nhân, cũng cho thấy điều này. Các kỹ thuật điều tra, phỏng vấn của Geiselman được thiết kế để nhằm buộc mọi người phải nói chuyện.

2. Mặc dù người lừa dối không thích nói nhiều, họ có xu hướng tự đưa ra một ít thông tin nhằm biện minh cho những gì họ đang nói, để tránh không bị nhắc nhở, vặn vẹo.

3. Người nói dối có xu hướng lặp lại câu hỏi trước khi họ trả lời, có lẽ họ muốn dành thời gian để pha trộn lại một câu trả lời.

4. Người nói dối thường theo dõi phản ứng của người nghe với những gì họ đang nói. "Họ cố gắng tìm hiểu bạn để xem liệu bạn có tin vào câu chuyện của họ," Geiselman nói.

5. Người nói dối thường nói chuyện chậm rãi ở giai đầu bài phát biểu của họ, bởi vì họ cần thời gian để tạo ra câu chuyện của mình và quan sát phản ứng của bạn, và khi họ đã có được câu chuyện xạo của mình, thì họ "sẽ phun ra nhanh hơn," Geiselman nói. Người trung thực sẽ không cảm thấy khó chịu khi họ nói chậm, nhưng mọi kẻ dối trá thường nghĩ rằng: đọc bài diễn văn của mình chậm lại, sẽ làm cho người ta nghi ngờ… "Người trung thực sẽ không thay đổi đáng kể tốc độ phát biểu của họ trong một câu duy nhất," ông nói.

6. Người nói dối có xu hướng sử dụng lại những đoạn câu thường xuyên hơn so với những người trung thực, thường xuyên, họ sẽ bắt đầu một câu trả lời bằng việc: Sao lưu và không hoàn thành câu.

7. Họ thường bậm đôi môi của mình khi được hỏi một câu hỏi nhạy cảm và có nhiều khả năng vuốt mái tóc của mình hoặc tham gia vào các hành vi "chải chuốt". Họ thường chỉ ngón tay vào mình để thể hiện cái tôi, đây cũng là một dấu hiệu của sự lừa dối; trong khi nhìn bề ngoài thì họ rất là bình tĩnh.

8. Người trung thực, nếu bị thách thức, vặn vẹo về chi tiết câu chuyện, họ thường phủ nhận rằng họ đang nói dối và giải thích nhiều hơn, trong khi những kẻ lừa dối nói chung sẽ không cung cấp chi tiết cụ thể hơn.

9. Khi được hỏi một câu hỏi khó, những người trung thực thường sẽ xem đi, xem lại, bởi vì câu hỏi loại này đòi hỏi phải tập trung cao độ, trong khi những người không trung thực sẽ tìm ra câu trả lời chỉ trong một khoảng thời gian ngắn, Nếu những người không trung thực cố gắng dùng mặt nạ như những phản ứng bình thường để nói dối, họ sẽ nói chuyện được rõ ràng hơn, Geiselman nói. Trong số những kỹ thuật mà Giáo sư tâm lý học Edward R. Geiselman giảng dạy, để cho phép các thám tử moi ra sự thật từ những kẻ nói dối là:

- Có người kể câu chuyện của họ một cách ngược đời, bắt đầu từ phần cuối câu chuyện trở về đầu, theo một hệ thống hẳn hoi. Nhà điều tra nên hướng dẫn họ theo mạch câu chuyện một cách đầy đủ và chi tiết nhất có thể. Kỹ thuật này, là một phần của một "cuộc phỏng vấn liên quan đến nhận thức" được phát triển bởi Giáo sư Geiselman và Ronald Fisher, thời gian trước đây nguyên là một nhà tâm lý học làm việc tại UCLA, còn hiện nay đang làm việc tại Đại học Quốc tế Florida, Hoa Kỳ "tăng áp lực nhận thức để buộc kẻ nói dối lộ diện." Một người lừa đảo, thậm chí là một "kẻ nói dối chuyên nghiệp," là "luôn bị áp lực về sự nhận thức" chẳng hạn như khi kẻ dối gạt trong khi đang cố gắng để câu chuyện của mình trở nên hợp lý, trong khi đó lại phải theo dõi phản ứng của bạn.

- Hãy hỏi câu hỏi mở để có được họ cung cấp càng nhiều chi tiết và đầy đủ thông tin nhiều nhất có thể ("Bạn có thể cho tôi biết thêm về ...?" "Nói cho tôi biết chính xác ..."). Đầu tiên đặt câu hỏi chung, và tiếp sau đó là đặt các câu hỏi cụ thể hơn.

- Bạn đừng có ngắt lời, hãy để cho họ nói chuyện và sử dụng kỹ thuật im lặng, dừng lại khi đang nói chuyện, để khuyến khích họ nói chuyện. Nếu một người nào đó đang ở một nơi công cộng khác, đang có hành vi đáng ngờ và khi bạn tiếp cận đối tượng, bạn chỉ cần đề nghị đối tượng trả lời một số câu hỏi: nhằm mục đích đánh giá liệu đối tượng là người đáng tin cậy hay là một kẻ nói dối. Nếu đối tượng chỉ thể hiện 1 hoặc 2 chi tiết cờ đỏ, bạn có thể cho họ đi.

Giáo sư Geiselman đã thử nghiệm kỹ thuật moi ra sự thật từ những lời dối trái với hàng trăm sinh viên đại học UCLA, Hoa Kỳ và trong các nghiên cứu này, ông và các đồng tác giả đã phân tích các dữ liệu liên quan đến hàng ngàn người.

Phát hiện lừa dối là một việc làm khó khăn, Geiselman nói, tuy nhiên, chương trình đào tạo kỹ năng phát hiện lời nói dối mang lại những lợi ích rất to lớn. Chương trình cần phải được mở rộng: giai đoạn tiếp theo nên cho các học viên xem các tình huống qua các đoạn video, và giai đoạn kế tiếp: có thể vừa huấn luyện thông qua các đoạn video ngắn vừa mô phỏng các cuộc phỏng vấn, điều tra có thực. Việc đào tạo nên được tiến hành trong nhiều ngày với mỗi giai đoạn diễn ra trong 1 hoặc 2 tuần.

"Mọi người có thể được học hỏi các kỹ thuật tốt hơn để phát hiện ra kẻ nói dối," Geiselman nói. "Tuy nhiên, sở cảnh sát thường không cung cấp nhiều hơn một ngày đào tạo cho các thám tử của họ, nếu có, và nghiên cứu này cho thấy rằng, bạn thật sự không thể học hỏi được nhiều kỹ thuật chỉ trong một ngày."

Khi Geiselman tiến hành đào tạo với các nhân viên điều tra hàng hải, ông thấy rằng họ thật sự có năng khiếu, ấn tượng chính xác trong việc phát hiện kẻ nói dối, ngay cả trước khi việc đào tạo bắt đầu. Ngược lại, ở các sinh viên đại học trung bình tỉ lệ này chỉ có 53 % và với việc đào tạo rút ngắn, "chúng ta thường làm cho tình hình tệ hơn," ông nói.

"Nếu không qua đào tạo, nhiều người nghĩ rằng họ có thể phát hiện sự lừa dối, nhưng nhận thức của họ thường không liên quan đến khả năng thực tế của họ. Khóa đào tạo không đầy đủ thường dẫn tới việc phân tích sai tình huống và dẫn đến hiệu quả ngược trong công việc."

Giáo sư Geiselman hiện đang phát triển một chương trình đào tạo mà ông hy vọng sẽ mang hiệu quả cao học tập và do đó sẽ nhân rộng mô hình giảng dạy này.

Các cuộc phỏng vấn liên quan tới nhận thức được Geiselman và Fisher phát triển, hoạt động tốt đối với cả: các nghi phạm hình sự và các nhân chứng. Giáo sư Geiselman nghĩ rằng những kỹ thuật này có hiệu quả tốt trong: các tình huống nghi phạm không phạm tội, nhưng cho biết nghiên cứu bổ sung nên được thực hiện trong lĩnh vực này.

Trong năm 2012, Giáo sư Geiselman lên kế hoạch giảng dạy cho các thám tử cảnh sát thuộc Bộ An ninh Nội địa Hoa Kỳ: các kỹ thuật điều tra, phỏng vấn và nhận dạng lời nói dối.

Cuối tháng này, Geiselman sẽ tới Hong Kong để tham gia chương trình đào tạo về điều tra, phỏng vấn cho Ủy ban Độc lập chống tham nhũng.

Một khóa học giảng dạy về điều tra, phỏng vấn cho binh lính trước khi tham gia cuộc chiến Iraq, nhờ vào các kỹ thuật phỏng vấn liên quan đến nhận thức đã được sử dụng, giúp ngăn chặn một số hoạt động nổi dậy ở Iraq, nhằm cứu sống nhiều người, Geiselman thông báo.

Geiselman cũng đã làm việc với cảnh sát ở Los Angeles về kỹ thuật hiệu quả cho việc phỏng vấn trẻ em, khi mà các em này có thể đã bị lạm dụng tình dục và đã giúp phỏng vấn các nạn nhân, tội phạm cho các sở cảnh sát trên khắp đất nước trong các trường hợp xảy ra các vụ án mạng nghiêm trọng. Nghiên cứu của ông đã được tài trợ bởi Bộ Tư pháp Hoa Kỳ và Bộ An ninh Nội địa Hoa Kỳ.

 Hồ Duy Bình (Theo Universityofcalifornia)