Ngàn lẻ một chuyện lạ về ngựa - Mường Giang

Ngàn Lẻ Một Chuyện Lạ Về Ngựa

  

Mường Giang 

 

Nhìn những con ngựa đẹp đẽ và kiêu hùng ngày nay, không mấy ai có thể tin được là tổ tiên của chúng ngày xưa bé nhỏ như một con cáo với cái tên gọi Echiput, sống trong những khu rừng ẩm ướt ở Bắc Mỹ, cách đây hơn 50 triệu năm. Trải qua bao nhiêu lần tiến hóa, loài ngựa mới có được bộ dạng hiện tại. Nhưng trên hết cũng nhờ sự thuần hóa sớm sủa của con người, nên ngựa đã trở nên một nhân vật hữu dụng, đồng hành với thế nhân suốt các đoạn đường lịch sử. Tại Đông Phương cách đây khoảng 2000 năm trước Tây Lịch, ngựa đã dùng để kéo chiến xa, rồi trở thành chiến mã và kỵ binh, là lực lượng chủ yếu trong tất cả quân đội trên thế giới, suốt thời trung cổ. Ngựa cũng là một trong sáu con vật thân thương rất gần gũi với con người, là phương tiện giao thông hữu hiệu khi tàu bè, phi cơ, xe cộ chưa được phát minh. Cũng do sự gắn bó quá mật thiết giữa người và ngựa, nên trong kho tàng văn chương nhân loại, qua các thời đại, đã tiềm tàng không biết bao nhiêu chuyện lạ về ngựa.

Viết về con vật thân quý này, làm sao chúng ta có thể quên được những ngày binh đao lửa khói, làm vỡ nát da thịt quê hương. Chiến địa đạn bay, ly bồ đào mỹ tửu trên tay những người lính trẻ, chưa kịp cạn thì ngựa đã hý vang từng hồi giục giã; Ôi “Túy ngọa sa trường quân mạc vấn, cổ lai chinh chiến kỷ nhân hồi”. Thương thay bầy ngựa Hồ sa cơ, bao nhiêu mỏi mòn hý gió bấc, chờ ngày quay về tàu ngựa cũ. Quay về, hãy nhắc nhau đi hỡi những con chiến mã của một thời ngang dọc

ta là con ngựa trận

xông xáo khắp mười phương

từ miền trung hỏa tuyến

đến tận nước non cùng

1-PHẢ HỆ CỦA NGỰA:

-Akhal-Teke : Là chúa tể trong sa mạc Karakoum. Nó chính là tổ tiên của tất cả những ngựa giống trên thế giới. Ngày xưa, những cuộc trường chinh từ Âu sang Á hay ngược lại, Xerxès, Alexandre và Moghol …đều dùng nó làm kỵ binh xung trận. Thánh địa của loài ngựa trên, hiện là trại ngựa giống của quốc gia Turkméniatan, nằm ngoài thủ đô nước này là Achkhalan chừng vài chục cây số, gần biên giới Ba Tự chỉ có sa mạc cát và những rặng núi trùng điệp của Kopei và Khorassan. Nhờ tuyết tan vào mùa hè đã tưới bón những cánh đồng cỏ, nuôi sống những con ngựa hoang quen sống đời tự do bay nhảy. Những lúc thiếu cỏ, bầy ngựa hoang trên đã vượt biên giới sang nước láng giềng để kiếm ăn, và lúc trở về, với vó câu của hơn 200 con hoang mã phi nước đại, sức mạnh có thể bạt núi, xô thành, khiến cho con người và xe cộ ngược chiều phải nhào xuống hai bên vệ đường để khỏi bị chết bẹp. Akhal-Teke là một sáng tạo tuyệt vời của tạo hóa, có dáng điệu nhanh lẹ như một con chó săn với các bắp thịt ngực cuồn cuộn nở, mặt nhô ra còn đôi mắt như có hào quang luôn nẩy lửa khi đối diện với kẻ thù. Nhưng theo các nhà nghiên cứu thì chính cái cổ mềm mại như cổloài Thiên Nga, mới chính là yếu tố đưa nó lên ngôi chúa tể của loài ngựa. Cảcái tên ngựa cũng mang tính huyền thoại, nó mang tên ốc đảo Akhal và bộ tộc Teke, là địa danh và tên người cư ngụ tại đây từ ngàn đời. Tóm lại hầu hết các dân tộc miền Trung Á như Turkménistan, Massagètes, Paarthes, Alains, Pghouzs, Qarlougs …kể luôn cả người Ba Tư nói rằng nó là hóa thân của Thượng Đế. Chứng tích huyền thoại trên, ngày nay đã được tìm thấy trong những bản thánh ca sơ khai của Avesta, thuộc Ba Tư cổ, hiện được Turkménistan viết lại.

-Ngựa Nisa : Là tổ tiên của giống Akhal-Teke mà quân đội Xerxes rất lấy làm hãnh diện. Nisa là tên thủ đô của vương quốc cổ Parthes, cách Achkhabab ngày nay không bao xa. Từ thời xưa, Nisa được người đời xưng tụng là ngựa vàng, vì màu vàng là điểm độc đáo nhất, của giống ngựa hoang Akhal-Teke và dân tôc Turkménistan. Ngày xưa, các vua chúa tôn sùng ngựa Nisa đến độ khi chết phải đem ngựa theo xuống nhà mồ. Những vị anh hùng như Karkara Ahmed và Allaouddin Pacha mà huyền thoại là những người đầu tiên của miền Trung Á đã cùng với đoàn Kỵ binh Nisa, vượt rặng Caucase và biển Caspienne để chinh phục Constantinople, khi chết đã chôn chung với ngựa, giống như các danh tướng đời nhà Hán như Ban Siêu, Mã Viện …gần trọn đời bôn ba trên lưng tuấn mã, đến khi chết thì da ngựa bọc thây. Đó mới chính là thanh khí của bậc đại trượng phu, quân tử mà Đông, Tây thời nào cũng có. Riêng con ngựa giống của quốc vương Osman 2, thì sống quãng đời còn lại của nó tại lăng miếu của ông ta cho tới lúc chết.

-Loài Ngựa Hoang Cuối Cùng : Hiện nay có thể nói là gần hết ngựa hoang còn sót lại của thời hồng hoang mấy chục năm về trước, đã bị con người thuần hóa. Thếnhưng loài ngựa giống nổi tiếng Przewalskii, vẫn là loài ngựa thời tiền sử cuối cùng còn lẩn trốn và tồn tại trong thiên nhiên, qua sự săn đuổi tận tuyệt của con người. Sự phát hiện về con vật tiền sử trên vào năm 1878, khi Đại tá Nikolai Przewalskii thuộc quân đội của Sa Hoàng, khi đến công tác tại cánh đồng cỏ vùng Ngoại Mông, đã nhìn thấy ở đó có một con ngựa chưa hề thấy bao giờ. Nó thấp và có thân hình ngắn kể cả bốn chân, còn bờm thì dựng đứng lên trên gáy. Con ngựa này đã làm giới khoa học thời đó bàng hoàng vì chính họ cũng không thể xác nhận được lý lịch và nguồn gốc của nó. Qua bao nhiêu năm ròng rã theo gót ngựa hoang, giờ đây bí mật đã được vén, và nó qua cái tên khoa học là Equus Przewalskii, nhóm ngựa hoang cuối cùng trong loài ngựa, chưa hề bị con người chinh phục. Nó sống thành từng đàn tự do trong thiên nhiên và dĩ nhiên bị săn đuổi khủng khiếp, chẳng những từ các nhà khoa học, sở thú mà ngay những gánh xiếc cũng muốn có một con ngựa như vậy để minh chứng hùng hồn với nhân loại về nguồn gốc của loài ngựa. Hiện đàn ngựa trên gần như biến mất tại Mông Cổ, nhưng khắp nơi trên thế giới còn tồn tại được 52 con ngựa giống trong các sở thú. Điều bất nhẫn cho số phận nhóm ngựa quý này là những con ngựa tuy được mang tên Przewalskii nhưng các thế hệ sau đã bị con người lai giống nên đã không còn thuần chủng nữa. Cuối cùng sự bất lực vẫn làm giới khoa học điên đầu như thuở nào, nên chỉ còn biết thả chúng về lại cánh đồng hoang cựu tổ tiên từ triệu triệu năm về trước, may ra đàn ngựa hoang nguyên thủy mới có cơ hội không bị tuyệt diệt.

-Ngựa Vằn : Quan sát kỹ bầy ngựa vằn đang gặm cỏ trên cánh đồng, nhiều người đã hoa mắt vì không biết chúng nó vằn màu trắng hay màu đen. Tóm lại chẳng có con nào giống con nào, nhưng điều khám phá lý thú nhất của giới khoa học, khi phát hiện chính những hoa văn trên đầu, mới chính là căn cước cá nhân của giống vật này, để bọn chúng tìm về phả hệ. Theo nhà khoa học Đức Josef Reichholj, giải thích về lý do tại sao ngựa lại có vằn. Khi chúng từ Á-Âu di cư sang lục địa Phi Châu, đó là những vùng da có chứa sắc tố sẫm, hay còn gọi là chất lẳng Mélanine xuất hiện để chúng ứng phó hợp thời khi sinh sống tại vùng đất mới. Ngoài ra, sự xuất hiện những vằn đen trắng trên da ngựa, cũng là sự kỳ diệu của tạo hóa, vì nhờ sự xen kẽ của những giải sọc đối chọi nhau, ngựa vằn ít khi bị sát hại bởi loại ruồi Tsé-tsé, gây cho con vật căn bệnh ngủ thiên thu. Cũng có nhiều giả thuyết khác cho rằng, những vằn trên lưng ngựa, chính là hình thức ngụy trang để trốn lánh các thú dữ, nhất là sư tử. Các vằn còn là cái máy điều hòa không khí, để ngựa luôn luôn có một thân nhiệt thích hợp nơi sa mạc nóng bỏng ban ngày và buốt giá về đêm. Tuy nhiên, sự đồng nhất trong nhiều giả thuyết, vẫn là lý do ngựa vằn có vằn, cốt để phân biệt sự lẫn lộn giữa ba loài trên hiện còn tồn tại. Tóm lại, qua bao triệu năm đời đổi, tiến hóa, hiện nay phả hệ nhà ngựa (Equidate) còn gồm 6 loại tồn tại:

-Ngựa Nhà : (Equus Domesticus) Hiện nay có mặt khắp nơi trên thếgiới, gồm chừng 100 nòi khác nhau, được dùng trong mọi công việc từ kỵ binh, kéo xe, thể thao, làm xiếc, đồng áng…Nhiều nòi ngựa nhà nổi tiếng từ cổ chí kim mà ai cũng biết tới như :

*Ngựa Mông Cổ : Có tầm vóc trung bình cao 1m4, thân hình cân đối, bụng thon, ngực nở, bốn chân rất khỏe, màu lông đỏ hay nâu sẫm. Đặc biệt nòi ngựa này rất dai sức, có thể phi nước kiệu trong vòng 10 giờ liền, với tốc độ tối đa là 40km/giờ. Cũng do yếu tố trên, mà thuở xưa nó đã trở thành Thiên Lý Mã và giúp cho đoàn quân viễn chinh Mông- Nguyên, trở thành bá chủ từ Á sang Âu, trong suốt thế kỷ 8 tới 13 sau Tây Lịch.

*Ngựa Ả Rập : Đây cũng là những con chiến mã vang danh thiên hạ có tầm vóc trung bình cao từ 1m35 tới 1m4, dai sức khỏe mạnh không thua kém ngựa Mông Cổ. Vì ngựa có sắc lông màu nâu điểm đốm trắng nên còn được gọi là ngựa hoa mai. Ngựa rất thích nghi với khí hậu khô hạn của miền sa mạc cát gió tại bán đảo Ả Rập miền Trung Cận Động . Cũng nhờ đoàn kỵbinh hùng dũng này, mà đế quốc Hồi Giáo Ả Rập đã bành trướng mạnh mẽ trong suốt thời trung cổ. Ngày nay, ngựa này vẫn là những con ngựa đua nổi tiếng rất được nhiều người ưa chuộng.

*Ngựa Anh : Nòi ngựa này có tầm vóc cao lớn, từ 1m4 tới 1m5, nặng tới 400 ký, gồm Hồng Mã (màu nâu đỏ) và Bạch Mã (màu lông trắng). Vóc dáng cũng khỏe mạnh cân đối như các nòi ngựa chiến trên, nên thuở xưa, nước Anh giữ ngôi vị bá chủ thế giới trong hằng bao thế kỷ cũng nhờ đoàn kỵ binh kiêu hùng và thiện chiến. Hiện nòi Bạch Mã Anh rất quý hiếm, luôn được sử dụng trong các cuộc thi tài thế vận .

*Ngựa Cabardin : Sinh sống tại các nước Bắc Âu và Nga La Tư, cao và nặng như loài ngựa Anh, chịu được khí hậu băng giá miền Bắc Cực, lại rất hữu dụng trong mọi công việc, từ ngựa trận, ngựa đua cho tới thồ hàng và kéo xe. Ngựa Cabardin hiện lai giống gồm 2 nhánh, ngựa Buclionnui có bộ vóc nhanh khỏe dung trong quân đội tại miền rừng núi hiểm trở, không sử dụng được cơ giới và phi cơ, nhánh Vladimia có bộ vóc thô kệch nhưng giỏi chịu đựng, dùng thồ hàng, kéo xe có trọng tải tới 2 tấn .

*Ngựa Việt Nam : Hiện nay cả nước có chừng 180.000 con ngựa các loại, 70% tập trung tại miền thượng và trung du Bắc Việt, dùng để cưỡi, kéo xe, thồ hàng và sử dụng trong quân vụ. Từ năm 1977, VN nhập cảng nòi ngựa Cabardin của Liên Xô để lai giống với nòi ngựa cũ, vốn có vóc dáng nhỏ bé so với các loài ngựa khác trên thế giới, cao không quá 1m2, nặng chừng 170 ký, tốc độ chỉ đạt được 18km/giờ, thồ chừng 50kg và kéo tối đa 700kg. Trước kia, VN có trại lai giống ngựa tại Nước Hai (Cao Bằng), hiện nòi ngựa mới, qua sự lai giống giữa ngựa VN, Mông Cổ và Cabardin gồm 2 nhánh F1 (50% VN+50% Cabardin) và F2 (75%VN+25% Cabardin), có vóc dáng cao lớn và cân đối hơn ngựa VN, lại thích hợp trong mọi điều kiện hoàn cảnh và khí hậu nhìn rất đẹp nhờ có màu lông đồng đều .

-Ngựa Rừng : Gồm các loại ngựa đã kể trên .

-Ngựa Vằn: (Hippotigris Zbeea) Có tầm vóc như ngựa nhà, lông có các vằn trắng xen nâu đen, sống thành từng đàn nơi hoang dã tại rừng núi sa mạc thuộc các nước Đông Châu Phi . Hiện còn tồn tại ba nhóm ngựa vằn : Hartmannn dễ nhận biết nhờ cái yếm dưới họng, Ngựa Vằn Tai Lừa (Equus Grevyi) có nhiều vằn hẹp và tai thẳng giống tai lừa, phủ đầy lông dầy,đây là loài ngựa vằn dễ dạy hơn cả được thuần hóa như ngựa để cỡi hay kéo xe tại các nước Abyssini, nam Sydan, Đông Phi, Somali. Nhóm ngựa vằn cuối cùng đông đảo hơn cả và ở rải rác khắp Châu Phi, đó là Grant, có các vằn đen trắng rất đẹp, đặc biệt trên mõm có một đóm nâu, sống lẫn lộn với Linh Dương và các loài thú ăn cỏ.

-Lừa Rừng Châu Phi: Gồm 2 loài Asinus Africannus và Asinus Somaliensis, hiện sống tại miền rừng núi Nigeria, Somali và Congo.

-Lừa Nhà : (Asinus Asinus) Được thuần hóa từ lừa rừng, phát xuất ở Á Châu, và ngày nay cũng như ngựa có mặt khắp hoàn cầu. Lừa cao khoảng 1m4, nhìn giống ngựa nhưng từ thân hình tới 4 chân rất thô kệch, lại chậm chạp và khó dạy, nên chỉ dùng để kéo xe và cày bừa. Ngoài ra còn có La là một loài lai giữa cha Ngựa, mẹ Lừa. Cả La cũng như Boodo chạy chậm nên chỉ dùng để kéo xe mà thôi. Đặc biệt hai loài trên không sinh sản được.

2-CÁC LOẠI TƯƠNG CẬN VỚI NGỰA :

: Cùng nhóm thú móng guốc, ăn cỏ rất gần gũi với ngựa hiện nay, ta thấy còn có Heo Vòi (Tapiradae), Tê Giác (Rhinocertidae), Lợn Lòi Phi Châu (Phacochaerus Aethiopcus) và Hà Mã (Hippopotamiedae).

-Heo Vòi : Có tên khoa học là Tapiridae, dù bộ dạng nhìn hơi giống lợn nhưng thực ra giữa 2 loài không có huyết thống họ hàng gì cả. Loài thú móng guốc này có một cái mũi được kéo dài thành một cái vòi ngắn, nên được gọi là Heo vòi. Trong thời kỳ đệ tam địa chất, họ hàng heo vòi sinh sôi nẩy nở khắp địa cầu. Ngày nay chỉ còn 3 loài sống tại Châu Mỹ La Tinh và một loài khác tại Ấn Độ. Đó là Heo Vòi Đất (Tapirus Terrestris), cao chừng 1m và dài 2m, hoạt động ban đêm, màu da xám nâu nhạt, lông ngắn và thưa …hiện sống thành đàn tại miền rừng núi nhiệt đới, thuộc các vùng đông bắc Nam Mỹ, ăn hoa quả và các cành cây nhỏ. Heo Vòi Đất hiền lành nên là mồi ngon của Báo bờm, Báo sư tử. Heo cũng được các thổ dân trong vùng thuần hóa khi còn nhỏ, để sử dụng như ngựa.

-Tê Giác : Là loài thú sắp bị diệt chủng, hiện chỉ còn một số rất ít trong họnày tồn tại gồm 21 loài. Trong số 5 loài sống sót tại Trung và Đông Phi chờ xóa tên trong thế giới động vật, dù được bảo vệ tại các vườn thú quốc gia. Có loài Tê Giác hai sừng (Diseros Bicornis), loài này có chiều dài tới 3m4, đuôi 0m7 và cao 1m6. Có hai sừng, cái trước dài 1cm hơn cái sau. Thường Tê Giác có màu da xám nâu nhạt nhưng lại đổi màu theo bùn đất trong các ao lạch mà chúng dầm mình hàng ngày, ăn lá và cành cây, rất dễ bị phát hiện vì thói quen và mùi hôiđặc biệt. Tê Giác hiền lành, chỉ chống trả khi bị người và các loại thú khác tấn công. Trong rừng, sư tử là chúa tể sơn lâm, nhưng vẫn ngán sợ voi, hà mã và tê giác.

Ở loài này, cái sừng nhọn là biểu tượng của sức mạnh long trời lở đất, nhưng cũng chính cái sừng này làm cho nó bị diệt chủng. Khởi đầu và kết thúc cũng đều là người Hoa khi dùng bột sừng Tê Giác làm thuốc kích dục, cường dương. Bởi thế, giá một ký sừng hiện nay lên tới 100.000 phật lăng. Tê giác mẹ mang thai từ 450 đến 490 ngày mới sinh nở, và thú con đã nặng trên 20kg. Mẹ con sống với nhau cho tới khi Tê Giác mẹ mang thai tiếp, thời gian này thường kéo dì tới 4 năm . Một bất hạnh khác của chúng là số phận đã bị vua chúa, quý tộc và bọn trưởng giả Tàu từ thời phong kiến, chọn làm thức ăn trong thập trân, đó là món “Da Tê Giác Tây Tạng”. Ai cũng biết da loại thú này dày hơn một tấc, cứng gần như sắt thép, các vũ khí thông thường không thể sát hại nỗi. Nhưng cay nghiệt thay, lớp da nơi nách và háng lại mềm, đây chính là phần được dùng để chế món thập trân. Da được cạo hết lông, lọc bỏ hết phần mỡ, ban ngày phơi nắng, tối đốt lửa sấy đúng 100 ngày, đoạn đem tẩm rượu Mai Quế Lộ một tháng, rồi lại phơi khô, sau đó mới đem cất vào hộp vàng hay bạc, để giữ nguyên hương vị. Lúc ăn lại đem da ngâm vào nước tro thảo mộc trong một tuần, sau đó rửa sạch rồi đem hấp cách thủy. Món này ăn rất ngon, giòn và trân quý như Nem Công Chả Phượng. Từ năm 1973, một hội nghị quốc tế tại Hoa Thịnh Đốn, quy định việc mua bán, bảo vệ cho loài thú này, nhưng thật là điều khó khăn vì giá thú càng lúc càng cao, theo túi tiền đầy ắp của các xì thẩu đang no cơm ấm cật.

-Hà Mã : Là con vật xuất hiện từ thời tiền sử, đầu tiên sống tại Âu Châu, có trọng lượng và hình dáng to lớn như voi và tê giác. Hà Mã cao tới 1m5, dài 4m5 và nặng từ 2 đến 3 tấn, sống thành đàn tại các vùng đầm lầy hiểm trở thuộc Trung Phi, ăn thực vật, da dày như tê giác không có lông, thường mang các màu hồng nhạt, nâu và xanh lam. Ngoài thời gian kiếm ăn vào ban đêm, chúng chỉ ngâm mình dưới nước trong suốt thời gian còn lại.

-Zebroid, Con thú lai Ngựa Vằn và Ngựa : Zebroid là kết quả phôi giống giữa vằn và ngựa, một con vật thuộc họ ngựa, lừa. Thông thường khi lai giống, người ta chọn cha là ngựa vằn, mẹ là ngựa nhưng đôi khi cha là lừa, mẹ là ngựa thì kết quả cũng thế thôi tuy rất hiếm. Những con vật lai này có sọc vằn ở chân và vài nơi trên cơ thể.

2-ĐẶC TÍNH TÂM SINH LÝ CỦA LOÀI NGỰ :

Trong 6 con vật gần gũi và thân thương nhất của loài người, như trâu, bò, ngựa, chó... ngựa ghé vai gánh vác chuyện thiên hạ nhiều đến nỗi không kể hết.  Cũng vì vậy nên đừng ngạc nhiên, khi thấy tên ngựa hầu như hiện diện khắp nơi kể cả trong giấc mơ, chẳng hạn như ngủ thấy ngựa múa, đá, hay ta đang cỡi ngựa là điềm cực hung, nếu không bị tan gia bại sản thì cũng mất mạng. Ngược lại, thấy ngựa đi ngàn dậm hay cắn là hỷ sự thắng lớn. Tóm lại vì quá đặc biệt, nên con vật này như có ngàn lẽ một câu chuyện để nói mãi không ngán.

Người đời thường nói : “Thẳng như ruột ngựa” là đúng vì ruột ngựa dài tới 22m, chỉ thua ruột trâu bò, nhưng manh tràng lại là một cái túi bịt đáy, dài chừng 1m và đường kính 0,2m, có thể chứa được 30 lít nước. Nhờ các vi khuẩn trong manh tràng, giúp sự lên men thức ăn, làm cho ngựa tiêu hóa dễ dàng. Ngựa không thuộc loại nhai lại dù cũng ăn cỏ như trâu bò, vì không có dạ dày 4 ngăn, còn manh tràng thì được xếp thành một túi thẳng trong khoang bụng, nên thường gọi là thẳng như ruột ngựa. Trước khi được thuần hóa, loài ngựa sống tại các thảo nguyên trống trải, nên trời cho đôi mắt thật tinh để phát hiện kẻ thù kịp thời, xa hàng trăm mét, tuy nhiên chỉ phân biệt được 4 màu đỏ, vàng, xanh lá cây và da trời. Mũi cũng thính, có thể tìm được mạch nước ngầm sâu dưới mặt đất, hay mùi cách xa cả km.

Ngựa sống từ 30-40 năm, có con thọ tới 60 tuổi. Ngựa cái mang thai 11 tháng 10 ngày, đẻ mỗi lứa 1 con. Là con vật có trí nhớ tốt, chỉ cần sống hay qua lại địa điểm nào một lần thì sẽ không bao giờ quên. Cũng do thân cận hằng ngày, nên giữa người và ngựa gần như có một tình cảm thiêng liêng khó giải thích. Tất cả những cử động đều là biểu tượng của ngựa, thay tiếng nói, để trực tiếp làm việc với chủ. Nhờ vậy mà người và vật ít khi có sự hiểu lầm đáng tiếc, ngoại trừ những kẻ bất nhân cố tình hành hạ con vật .Đặc biệt các con ngựa khỏe mạnh, có thể ngủ đứng mà không cần nằm nhờ 4 xương tứchi được bao bọc bằng một lớp gân vững chắc, không hề mệt mỏi.

-Ngựa Trong Đời Sống Con Người :

Qua hằng nghìn năm nay, người và ngựađã đồng hành suốt trên các chặng đường lịch sử. Có lẽ vì sự liên hệ quá mật thiết cho nên trong kho tàng văn chương nhân loại, ngựa chiếm hàng đầu. Ngựa trung thành, dũng mãnh nhưng không kém phần bướng bỉnh, nếu không gặp được người chủ tướng tương xứng và chinh phục được nó. Chính yếu tố tâm lý và tri âm, đã tạo nên những huyền thoại lịch sử về những con hảo mã, gắn liền tên tuổi các danh tướng rền vang thiên hạ, như A Lịch Sơn Đại Đế, Hốt Tất Liệt, Thành Cát TưHãn …Bên cạnh những Châu Liệt Vương đời Đông Chu với tám con hảo mã, dùng đểkéo xe khi giao chiến với kẻ thù . Ngựa được mang những cái tên rất trang trọng và hoa mỹ như Tuyệt Địa, Phiêu Võ, Bôn Tiêu, Siêu Kiềng, Du Huy, Siêu Quang, Đằng Vũ và Quái Độc . Qua thời Hán, chuyện ngựa lại càng lâm ly hơn với Hạng Vũ-Ô Mã, Quang Công, Tào Tháo, Lữ Bố, Lữ Mông với con ngựa Xích Thố, Lưu Bị, Bàng Thống ngựa Đích Lô… Bước sang đời nhiễu nhương Tùy Đường, anh hùng lập sự nghiệp trên lưng chiến mã, đã lưu lại trang sử xanh nhiều vĩ nhân như Đường Thái Tôn (Lý Thế Dân) và Kim Mã, Thượng Sư Đồ-Tần Thúc Bảo với ngựa Hồ Lôi Báo, ngựa Bảo Nguyệt, Ô Chùy của Uất Trì Cung, nhờ nó mà bao lần cứu chúa .

Còn có con ngựa già của Thầy Tam Tạng, nhờ quen đường, chịu đựng nên đã đưa được Thánh Tăng từ Trung nguyên đến Thiên Trúc thỉnh kinh Phật. Đời Tống, Mạnh Lương trung cang, nghĩa đảm, tên tuổi gắn liền qua các điển tích “Thiên lý mã, Vạn Lý Vân của Bác Hiền Vương. Nhựt Nguyệt Tiêu Sương Mã của Đại Khánh Lương Vương” làm rạng danh Dương Gia Tướng. Cuối đời Tống mạt, có Nhạc Phi, nửa đời sống trên lưng Huỳnh Biêu Mã, với hoài bão đuổi giặc Kim ra khỏi Trung Nguyên, đến sa mạc rước Nhị Thánh hồi cố quốc, nhưng chí lớn vỡ tan vì tên gian thần Tần Cối, cuối cùng chết thê thảm nơi Phong Ba Đình trong một đêm trừ tịch, trời buồn đất thảm. Sự cảm động của người xưa lưu lại cho hậu thế là niềm thủy chung son sắc của ngựa đối với quê hương và chủ của mình.

Trong cuộc chiến chống khủng bố ở Afghanistan vào cuối năm 2001 đầu năm 2002, nhằm tiêu diệt Taliban, Al-Qaeda và trùm khủng bố Osama Bin Laden. Trong cuộc chiến này, qua nhiều địa thế núi non hiểm trở, quạn đội Hoa Kỳ và Liên Minh Bắc A Phú Hãn phải dùng đến những con Chiến Mã thay thế cơ giới và máy bay. Do đó ta thấy các vận tải cơ khổng lồ C17 của Hoa Kỳ thường thả dù xuống các căn cứ nhiều ngủ cốc, rơm rạ và ngựa cho các đơn vị hành quân tại sơn cước.

Làm sao có thể ngăn được giọt lệ tủi đời khi đọc lại “Việt Điểu Quy Nam, Hoa Lưu Hướng Bắc”?, về câu chuyện của những con chim Việt, Ngựa Hồ, xót cảnh ly hương, cất giọng thiết tha trùng trùng ảo não . Nỗi thê lương trên bãi chiến trường đã kết thúc, càng bùi ngùi bi đát hơn, khi bóng những con ngựa lẻ loi đi tìm xác chủ, ngửi cọ và nhịn đói cho tới chết bên cạnh người thân. Loài người có được bao nhiêu kẻ như ngựa, hay chẳng qua chỉ là ăn chén đá bát, đứng núi này trông non nọ, coi đạo lý và tình non nước không hơn một nụ cười.

Như để thưởng công và vinh danh con vật trung thành bậc nhất thiên hạ, người ta đã cho xây đắp, đúc nhiều tượng ngựa. Nhưng hiện nay kỷ lục về tượng người cỡi ngựa lớn nhất thế giới, vẫn là bức tượng đồng của vị anh hùng dân tộc Tiệp Khắc Dideca, đã cùng với thuộc hạ mìnhđẩy lui được ngoại xâm vào năm 1420. Tượng ông cỡi con chiến mã cao 9m, dài 10m, nặng 16,5 tấn, đứng trên một ngọn đồi tại thủ đô Praha. Trong nghệ thuật, suốt 150 năm qua, môn cỡi ngựa gần như chiếm lĩnh các sân khấu xiệc nổi tiếng của Pháp-Đức. Còn hình ảnh nào dễ thương hơn khi được chứng kiến cảnh một nữ kỵ sĩ mặc áo đuôi tôm, đầu đội mũ cao, ngồi vắt vẻo hai chân một bên trên lưng ngựa, mặt che mạng hồng, ve áo có cài một chùm hoa tím. Đây là biểu tượng của sự hào hoa phong nhã trong giới thượng lưu trí thức Âu Tây vào cuối thế kỷ trước. Chính diễn viên nhào lộn người Anh Phillip (1742-1814) là người đầu tiên đem môn cỡi ngựa lên sân khấu nghệ thuật nổi tiếng qua bộ trang phục thời danh Lecadrenoir.

Ngựa cũng dự phần trong lãnh vực đông y, nhiều tên và bài thuốc VN-Tàu mang tên ngựa trứ danh như Mã Nhục, Cao xương Ngựa, Mã Đề,  Bọ ngựa, Mã Tiêu, Mã Tiêu Thảo …nhưng nổi tiếng nhất vẫn là thang Cá Ngựa, với tên khoa học là Hippocampus, sống ở vùng nước mặn. Cá Ngựa còn có tên Hải Mã, Hải Long, Hải Thủy, loài cá nhỏ có đầu giống ngựa, dài không quá 0,30cm, màu trắng, vàng hay xanh đen. Tất cả đều được dùng làm thuốc kích dục, tráng dương, trị các chứng bệnh về sản khoa của phụ nữ.

Ôi! Còn gì ý nghĩa cho bằng, khi nghe những lời Ngựa, con vật được nhân cách hóa cho những người lính trận, một đời dấn thân vì non sông, đất nước …để trả lời sự công kích của trâu, chó, hay đúng hơn là nỗi thờ ơ, bạc bẽo của thế nhân. Với lòng ích kỷ, ty tiện, ăn chén đá bát, phần lớn nghĩ rằng trong cuộc sống bình thường, con ngựa hay người lính có hay không, cũng chẳng mấy ai lao đao vất vả. Tệ hơn nữa, nhiều người còn nghĩ :

“Dại không ra dại, khôn chẳng nên khôn, ngất ngư như ốc mượn hồn” (LSTC câu 204-206).