Chữ nghĩa làng văn
***
Tiếng Việt kỳ diệu
Trong chữ “Nhẹ” vẫn có dấu “Nặng”
Trong
chữ “Vững” vẫn có dấu “Ngã”
Trong
chữ “Hiểu” vẫn có dấu “Hỏi”
Chữ
“Ngắn…dài hơn chữ “Dài”
Sơn bất cao, thuỷ bât thâm
Dân gian có câu:
Sơn bất cao,
Thuỷ bât thâm;
Nam đa trá,
Nữ đa dâm.
Nhưng câu trên là của Tào Tháo đời Tam Quốc trong bài Đoản ca hành có câu: Sơn bấy yếm cao – Thủy bất yếm thâm.
(Nguyễn Tử Quang - Điển hay tích lạ)
Hai "cô hàng" đầu tiên của làng Tân nhạc Việt Nam
Người đời sau cứ mặc nhiên bồi đắp một tình yêu lãng mạn đã xảy ra, hơn cả mức các bài ca đã diễn tả... Xét cho cùng các chàng hầu hết đâu đến được với nàng, nhưng trong buổi đầu đi kháng chiến, "mấy anh nho nhỏ" thường trông vào các cô để vợi nỗi buồn tha hương và lưu lạc. Dường như các cô hàng đã thành một mẫu hình cho giai nhân thời chinh chiến, như cô hàng nước của Vũ Huyến (Vũ Minh), cô hàng hoa của Thẩm Oánh, các cô sơn nữ của Trần Hoàn, Tô Hải, cùng nhiều cô trên con đường vô định của tuổi trẻ.
Cô hàng cà phê là ca khúc nổi tiếng nhất của Canh Thân, nhưng ông cũng có nhiều ca khúc đặc sắc khác. Cái tên Canh Thân cũng rất đặc biệt bởi chính là năm sinh của ông - ứng với
dương lịch là 1920. Ông từng học nhạc tại trường Lê
Lợi (Hải Phòng) do nhạc sĩ Lê Thương
dạy. Thời trước 1945, Canh Thân rất nổi tiếng với vai trò một ca sĩ chuyên biểu
diễn theo phong cách của danh ca Tino Rossi (người Pháp gốc Sardinia), đến độ
vào thời thanh niên lập ra các "hội ái Ti-nô" thì Canh Thân có biệt
danh "Ti-nô Thân".
(Nhạc sĩ Lê Văn Thương)
Văn học Việt Nam truyền thống không có bộ môn tiểu sử. Hay nói cho rõ
hơn, không có những công trình dài hơi, thấu đáo, viết về chẳng những sự nghiệp
mà cả thân thế đời sống riêng tư của các văn nghệ sĩ làm nên văn học sử nước
nhà.
Bên trời Tây, họ có truyền thồng này ngay từ thời
Trung đại. Nhờ thế, qua Thayer, chúng ta biết những “Người tình bất tử”
của Beethoven chẳng qua chỉ là sản phẩm tưởng tượng nằm bên trong khối óc âm
nhạc kì vĩ nhất của nhân loại. Hiểu biết tường tận hơn về con người cá thể của
tác giả, các nhà nghiên cứu hai ba trăm năm sau có thêm trong tay cơ sở quy
chiếu để đọc văn bản từ một góc độ độc lập nào đó, tâm lí học chẳng hạn, và rất
có thể có cái nhìn phân tích thú vị và trung thực hơn về tác phẩm.
Rồi
đến thân thế nữ sĩ Cổ Nguyệt Đường Xuân Hương, cách đây khá lâu, chính xác là
năm 1858 (?), trên tạp chí Sáng Tạo, ông Lữ Hồ còn tỏ ý nghi hoặc
về một bà Hồ Xuân Hương có thật!
(Trịnh Y Thư)
Thanh Tịnh, cuộc đời Ngậm ngải tìm trầm - 1
Song sự thực mọi chuyện không suôn sẻ như thế.
Những
người quen biết, khi viết về tuổi già Thanh Tịnh, thường tả căn phòng của ông
trong ngôi nhà số 4, ở đó rất nhiều đồ vật lịch sử “cái đĩa thời Lê, viên gạch thời Lý”,
ngoài ra là ngổn ngang những vật kỷ niệm “một mảnh máy bay B.52, viên đạn ở chiến trường Quảng Trị,
một con vịt nhựa sứt mẻ nhặt được sau một trận bom…”
Và
có người còn bảo là trong hoàn cảnh bấy giờ, Thanh Tịnh đã khéo tổ chức một
cuộc sống riêng rất hợp lý. Có điều đấy là một cách an ủi cho người đau khổ đỡ
tủi. Nên biết là ngay từ sau 1954, Văn nghệ Quân đội là
một cơ quan rất được ưu đãi, anh em cán bộ chiến sĩ tuy đang tại ngũ, nhưng
không phải lúc nào cũng bắt buộc mặc quân phục, và giờ giấc cũng không chặt chẽ
như các đơn vị hành chính khác. Chỉ riêng một việc cơ quan đặt ở ngoài thành
lại không có trạm gác đi về thoải mái, đã là một ân sủng quá sức chờ đợi! Là
những người lính, nhưng hầu hết cán bộ trong cơ quan có gia đình ở Hà Nội, và
sau một ít giờ sinh hoạt chung, ai về nhà nấy, thậm chí viết lách cũng có thể
ngồi nhà, chỗ ngồi viết được cơ quan bố trí có để mốc ra đấy.
Chính
trong không khí đầm ấm đó mà sự cô độc của Thanh Tịnh càng nổi lên rõ rệt: Hãy
thử tuởng tượng, vào những buổi tối, cả ngôi nhà hai tầng thâm nghiêm sang
trọng đó vắng
lặng chỉ có Thanh Tịnh. Sau những bữa cơm chiều tẻ nhạt, có đi đâu
một lát thì cuối cùng ông cũng phải trở về với dãy phố chỉ có hàng sấu lá reo,
với cái cầu thang mênh mông mà bóng ông không bao giờ lấp kín. Trong khi đó,
không cần tưởng tượng phong phú gì lắm, cũng có thể hình dung ra cảnh các đồng
nghiệp của mình đang vợ con ríu rít như thế nào – tất cả những chuyện này, đối
với Thanh Tịnh lặp đi lặp lại hàng ngày, và một tâm hồn nhạy cảm như ông làm
sao không cảm thấy xót xa cho được?
Chẳng ai có lỗi trong nỗi bất hạnh này của Thanh Tịnh cả – chẳng qua đất nước chia cắt, ông lập gia đình sớm, mà giờ vợ con lại ở tận trong kia (trong miền Nam), trong khi bọn chúng tôi trẻ hơn, bấy giờ mới bén mùi hạnh phúc riêng tư, nên tự nhiên là có cuộc sống khác hẳn ông như vậy. Tuy nhiên sáng sáng, bọn tôi khi bắt tay vào một ngày mới, đến cơ quan với bao náo nức, quả thực là có xẹp đi ít nhiều, chợt thấy người đồng nghiệp đồng đội già của mình lầm lũi xách một xô nước, từ bể chứa dưới nhà lên gác hai. Chính chúng tôi cũng muốn lẩn tránh ông, chứ không phải riêng ông muốn tránh chúng tôi. Lấy đâu ra lời lẽ, để ngày nào cũng an ủi nhau, chúng tôi tự nhủ. Chỉ hoạ hoằn lắm, có đợt cả loạt anh em cơ quan cùng đi công tác, những lần ấy, mọi người như đều bình đẳng với nhau trong sự xa nhà của mình,.
(Vương Trí Nhàn)
Từ điển chính tả sai lỗi…chính tả
“Xứ: xứ bộ”
Chỉ có “sứ bộ”, không có “xứ bộ”
(Vietlex: “sứ bộ” 使 部 phái đoàn đi sứ thời
xưa”).
(Hòang Tuấn Công)
Thanh Tịnh, cuộc đời Ngậm ngải tìm trầm - 2
Chẳng
những thế, lại phải biết thêm là sinh hoạt văn học từ sau 1954, nhất là từ
1958-60 trở đi, rồi trong chiến tranh, có một vẻ tấp nập riêng chỉ nó mới có.
Các nhà văn Nguyễn Khải, Hữu Mai, Hồ Phương, Hải Hồ, lúc ấy mới trên 30, đi
khoẻ, viết khoẻ, tháng trước vừa theo đơn vị này đi tiễu phỉ ở Hà Giang, về
viết một hai tuần nộp bài cho cơ quan xong, tháng sau lại có thể theo một đơn
vị khác, và trở về, lại có bài ngay để nộp, cả toà soạn như một đàn ong cần cù,
hàng ngày hàng giờ toả đi khắp nơi để viết, viết ngay về cái thực tế sôi động
của miền Bắc lúc ấy.
Còn
Thanh Tịnh của chúng tôi thì sao? Ngoảnh đi ngoảnh lại tuổi 50 đã đến với ông
từ lúc nào. Ông không thể xông xáo như mọi người, mà có lao đi khắp nơi, trở
về, ông cũng không thể viết nhanh viết khoẻ như họ. Hơn thế nữa ở đây, không
khỏi còn những phân cách trong thói quen, trong quan niệm. Một bên là lớp nhà
văn mới trưởng thành, đầy tự tin, và cái háo hức chủ yếu, là háo hức làm nên
một nền văn học trước đây chưa từng có; còn bên kia là Thanh Tịnh dẫu sao cũng là còn hơi hướng
tiền chiến, nghĩa là thuộc về một quá khứ người ta đang muốn chôn vùi.
Và thứ văn chương như Quê mẹ, dẫu sao cũng là thứ văn hiu hắt buồn tẻ của một thời đã xa lắm rồi, một người đã viết nên thứ văn như thế, làm sao có thể bắt ngay vào cái nhịp sống mới.
Tuy
không ai nói ra, nhưng hồi ấy, hầu như tất cả nghĩ thế. Mỗi lần bàn về Thanh
Tịnh, mọi người thầm bảo nhau: Thôi thì cứ để “cụ” tuỳ nghi viết gì thì viết. Nhưng
khi đã nghĩ như thế, tức là mọi người không còn coi Thanh Tịnh bình đẳng với
mình. Tức ông đã sớm trở thành một thứ cựu chiến binh ngay trong thời gian tại
ngũ. Có cái rỗi rãi của người được chiều, có cái tuỳ nghi của người không bị
ràng buộc. Chính vì thế, lại dễ trở nên lạc lõng. Tiếng thở dài hàng ngày của
ông vẫn cất lên đều đều khi bước chân nặng nề đưa ông từ gác xuống nhà, từ nhà
lên gác, song đáp lại tiếng ngân vang của nó, chỉ có một sự im lặng buồn tẻ.
Kể
ra, sự xa cách trong lối sống đã được giữ gìn kín đáo để khỏi trở thành lộ
liễu. Là những cây bút đầy tài năng và hiểu biết, những Hữu Mai, Hồ Phương,
Nguyễn Khải, Từ Bích Hoàng, Vũ Cao… đối với Thanh Tịnh vẫn có cái tình riêng.
“Ông viết văn từ khi ta còn học tiểu học”, “Và bây giờ trong lúc ta vợ con đầm
ấm, thì ông cô
độc cô quả, xa nhà xa vợ con” – hầu như bất cứ ai cũng có lần tự nhủ
vậy, để đối với Thanh Tịnh thật gượng nhẹ.
Riêng
Nguyễn Minh Châu lại có cái gì hơn thế. Hình như với cái cốt cách riêng của
mình, Nguyễn Minh Châu cứ có sự bùi ngùi thương cảm riêng với các bậc đàn anh tiền
chiến và thường xuyên dậy lên trong ông một tình cảm giống như sự
biết ơn chân thành. Một lần nào đó, viết xong một truyện ngắn, bên cạnh nhan
đề Những lá thư vui, Nguyễn Minh Châu trang trọng chua
thêm mấy dòng “Kính tặng bác Thanh Tịnh” (như ngày
xưa, Thanh Tịnh đã viết Con so về nhà mẹ để
“Kính tặng hương hồn anh Thạch Lam”). Lại một lần khác, sau nhiều dịp
trò chuyện với Thanh Tịnh, Nguyễn Minh Châu đóng vai nhà báo, viết hẳn một bài phỏng vấn giúp
cho Thanh Tịnh giãi bày đủ điều với mọi người.
Từ điển
chính tả sai lỗi…chính tả
(Hòang Tuấn Công)
Xuân Sách và…- 1
Tôi lại nhẩm mấy câu thơ của ông: “Làm vua mà cũng chán/Một nước cờ Yên Tử / Làm bận lòng thế gian” (bài “Yên Tử”). Vị Nhân giả bên phải là Nguyễn Hòa bảo: “Tại sao bận lòng nhỉ?”. Tôi nhìn ông đang gật gù và chợt hiểu. Yên Tử là An Tử, là chốn an lành của một bậc Thầy, bởi Tử có nghĩa là Thầy. Vậy thì cái “nước cờ” ấy, đơn giản là đạt tới... cõi yên. Muốn thế phải thờ ơ với ngôi vua, thờ ơ với danh, lợi, thờ với mọi cám dỗ... Nhưng mà than ôi, cái kiểu “yên” như vậy thì thế gian từ đó đến nay, có bao giờ yên đâu? Chẳng trách phải bận lòng. Tôi ngẫm nghĩ và bất chợt cùng gật gù với ông. Thời bây giờ có nhiều thầy (tử) lắm. Mà không “yên” thì tức là đang “loạn”. Thế thì ngoài cái chỗ là “Yên Tử” duy nhất đó ra, thế gian này toàn thị là... “Loạn Tử”. Ghê thật! Bốn câu thơ nói về cõi Tiên, mà rõ ràng hiện lên... cõi Tục.
Cái tư tưởng “yên tử” với “loạn tử” ấy làm tôi chợt liên tưởng đến một tập “thơ chân dung” của ông từng viết. Tập thơ vừa in xong đã bị thu hồi. Hình như trong đó sừng sững đến cả trăm gương mặt. Thế thì cũng thuộc loại “bách Gia, chư Tử” rồi. Cả một thời chư Tử không “yên”. Tập thơ đặc tả những gương mặt quen thuộc, nhàu nát như thể sách giáo khoa. Những thế hệ bầy đàn như chúng tôi chính là đã lớn lên trong cái vầng hào quang giáo khoa chói lọi ấy. Tôi chuẩn bị cất mồm ngâm ví dụ vài bài thơ chân dung của ông thì Nguyễn Hòa vội đưa tay ngăn lại. “Thôi, đọc cái khác đi”. Thì ra nhân giả này đang nghĩ hệt như tôi, đọc được ý nghĩ của tôi. Quả là tôi đang ngồi bên cạnh... quỉ, chứ không phải người thường.
(Phạm Lưu Vũ)
Từ điển chính tả sai lỗi…chính tả
“Xuất: khinh xuất”
Viết đúng là “khinh suất” 輕 率. Đây là từ ghép đẳng lập gốc Hán: “khinh” 輕 = xem nhẹ; “suất” 率= hấp tấp, không thận trọng.
(Hòang Tuấn Công)
Xuân Sách và…- 2
Tôi rợn
người trước ý nghĩ ấy, vội vàng nốc cạn một ly rượu để lấy lại hồn vía. Dụi mắt
một hồi cho các giác quan trở về cõi thực, rồi quay sang vị Nhân giả bên trái
là ông mà bảo: Huy Cận ngày xưa nhớ quê thì nghĩ ngay đến bác lò rèn: “Bác cho tôi đốm lửa ban sơ / Tôi luyện rèn
năm tháng thành thơ”. Nguyễn Bính nhớ quê thì: “Quê nhà xa lắc xa lơ đó / Trông lại tha hồ mây trắng bay”. Còn bác,
bác nhớ quê hương đến nỗi phải biến thành... con bò (!). Sao lại biến thành bò?
Thì đấy: “Tôi ngồi ăn / trong quán cơm
bình dân phố núi / hết rổ rau này, rổ khác lại bưng ra...” (Bài “Rau má”).
Bác ngốn rau má như thế, mà là ăn sống, rau sống mới đựng vào rổ. Thế thì không
phải bò là gì. Ừ nhỉ. Sao bác không viết: “hết
đĩa này, đĩa khác lại bưng ra...”? Nói cho vui vậy thôi. Chứ mấy ai ngốn
ngấu nỗi nhớ quê được như ông. Hình ảnh tuy chỉ nhỏ bằng cọng rau má. Song tấm lòng thì
bằng cả... con bò. Ôi cái thứ cây rau “nông
nghiệp” ấy. Ông đã đi qua hai cuộc kháng chiến rồi. Vậy mà quê hương Thanh Hóa
của ông, bây giờ vẫn “rau má”, vẫn xa lắc xa lơ như Nguyễn Bính vậy.
Sẵn cái mạch quê hương bản quán vạn kiếp tha phương nghìn đời thê thảm ấy, trong óc tôi lại hiện lên mấy câu thơ ông viết: “Tôi về với bến sông xưa / Hút tàn điếu thuốc mà chưa gọi đò / Nhìn theo ngọn khói vu vơ / Nhớ thương thì có, đợi chờ thì không...” (Bài “Bến quê”). Không trách ông gọi mình là Xuân Sách. Những câu thơ như thế này không hề có tuổi, đọc lên nghe buồn và thương đến lặng người.
May
quá, tôi đang ngồi bên ông, nhìn ông đang yên ổn, trầm ngâm mà cảm thấy được an
ủi phần nào. Tôi ngắm cái hình hài tưởng như trong suốt của ông và rùng mình
nhớ tới hai câu kết, trong bài thơ ông tự vẽ mình (chân dung tự họa) như sau: “Mặt trời ảm
đạm quê hương cũ / Ở một cung đường rách tả tơi.”
Câu thơ
mới tuyệt tác làm sao. Mười bốn chữ ấy chứa bao nhiêu nước mắt, không gian và
thời gian, tâm linh và sự uyên bác... Tôi đọc lên trong một niềm kính cẩn, lòng
tự nhủ không được vô lễ với sự ghê gớm, từng trải nhường ấy. Thơ ấy chỉ có thể
thấm thía, mà không thể cắt nghĩa. Bức “chân dung” mới lồng lộng làm sao, bởi
nó đâu chỉ tạc nên kiếp phận một con người...
(Phạm Lưu Vũ) *
Tiểu sử : Tên thật: * Phạm Khắc Lưu. Sinh 1957 tại Nam Định.
Tác phẩm: Bữa tiệc nhân sinh - Chuyện Làng Kinh - Sự tích núi Mồ côi - Gã động kinh - Chính danh - Nhà hiền triết
Từ điển chính tả sai lỗi…chính tả
“Xộ: xừng xộ”
L.Đ.: À vâng, anh Xuân Diệu thì chuyện như thế này. Anh Xuân
Diệu là người bao giờ cũng có ý làm trưởng môn một môn phái. Thế nhưng, anh ấy thấy
rằng từ cách mạng trở ra thì anh ấy yếu lắm vì thơ anh rất kém. Những bài Ngọn cờ tổ quốc với cái gì non sông ấy,
thơ tồi quá. Mà trong những người chê anh ấy thì có tôi với Nguyễn Đình Thi và
anh ấy ghét tôi với Thi lắm. Tôi nói cho chị một chuyện này: Người ta bố trí
cho anh Xuân Diệu ngay cạnh giường của tôi, nằm ngủ cùng với tôi để anh ấy
"giúp đỡ
xây dựng" tôi. Thì trong một buổi họp, anh Xuân Diệu đã nói như
thế này cơ mà, để chị biết là nó tàn tệ như thế nào, anh ấy nói rằng:
"Bây giờ tôi
phải nói với các đồng chí rằng tội của tôi cũng không đáng bao nhiêu mà đêm nào
tôi cũng trằn trọc không ngủ được. Nhưng tội Lê Đạt nó tầy đình như thế mà tôi
cứ thấy nó nằm xuống giường là nó ngủ ngay!" (cười).
Và tôi phải nói với chị thế này, tức là sau khi Nhân Văn bị đánh rồi thì tất cả những người làm thơ năm 1930 tức là anh Huy Cận này, anh Xuân Diệu này và anh Chế Lan Viên là tập trung xung quanh anh Tố Hữu và lúc bấy giờ rõ ràng là nền thơ Việt Nam bắc một nhịp cầu và nó lại trở lại cái vai trò chế ngự của thơ mới năm 1930 mà chính anh Tố Hữu chủ xướng.
Từ điển chính tả sai lỗi…chính tả
“Xực: mũi xực lên; thơm xực”.
Viết đúng là “sực lên”, “thơm sực”.
(Hòang Tuấn Công)
Văn nghệ miền Nam không có quá khứ
Hồi năm 1954, một đợt người Bắc khác vào lập nghiệp sinh sống ở miền Nam. Sau 45 năm vụ Phạm Duy Tốn, lại có người viết văn gốc Bắc phủ nhận văn nghệ miền Nam. Trần Thanh Hiệp, luật sư, nhà lý luận văn học của nhóm Sáng Tạo chủ trương thơ tự do, quy tụ những người viết văn gốc miền Bắc đã nói chuyện ở Câu lạc bộ văn hóa đường Tự Do, do Phạm Xuân Thái về "Viễn tưởng văn nghệ miền Nam" ngày 12-8-1960. Trong bài nói chuyện, có chỗ ông khẳng định "Văn nghệ miền Nam không có quá khứ".
Người ta cho rằng rằng ông Trần Thanh Hiệp không hiểu thế nào là miền Nam và thế nào là quá khứ. Ông nói: "Không có quá khứ là điều đáng tiếc, nhưng có may mắn là tiến mau lẹ" Tóm lại qua lập luận ấy, người ta càng thấy ông Trần Thanh Hiệp không rõ chút gì về cái thực tế miền Nam mà ông đang tìm viễn tượng.
Hình như về phương diện địa lý, ông không quan niệm
rõ ranh giới miền Nam từ đâu giáp tiếp đến đâu, dân số gồm những ai và trong
cốt cách tinh thần của họ văn nghệ dân tộc đã nếp dáng thế nào. Ngoài những áng
cổ văn góp phần tạo nên phong thái của họ, còn câu hò câu hát, những điệu tuồng
chèo, những hơi vọng cổ, bao nhiêu hình thái dân ca mang tự bình nguyên Nhị Hà
và vẳng lên từ bờ Cửu Long góp phần xây dựng vốn liếng tình cảm của họ mà ông
vô tình không thấy.
(Lê Tấn Tài giới thiệu và trích dẫn)
Bánh đúc lạc
Hà Nội thu về, khi tiết trời bắt đầu se lạnh cùng với những cơn gió heo may người ta bắt gặp trên góc phố những bà, những chị đội những cái thúng trên đầu miệng rao : “ai bánh đúc đây...”.Và người Hà Nội thường hay nghĩ ngay đến cái món bánh đúc lạc chấm tương...
Dân
gian đã có câu : “bánh đúc, cá kho bán bò trả nợ” để thấy được sức hấp dẫn của
món bánh dân dã này, nó mang đậm phong cách của làng quê Việt.
(Tuệ Phong)
Diêm vương 閻王
Diêm vương là vua của địa ngục, là thần chết. Nhưng diêm là gì?
Diêm
là lối gọi tắt của từ “Diêm la”, mà Diêm la
trong tiếng Hán phiên âm từ Yama trong
tiếng Hindu, là vua của địa ngục.
“Gác mái ngư ông về viễn phố”, câu này của bà Huyện Thanh Quan hẳn ai cũng biết nhưng có nhiều người hiểu lầm “phố” như “phố phường”. “Phố” đây là “cửa biển”. Chữ Tầu “cửa biển” viết bằng chữ phố với bộ thủy bên trái.
Chữ nghĩa làng văn
Nam Cao
Chí Phèo không phải là người cùng thời với Nam Cao. Đó là một nhân vật truyền thuyết của làng. Ngày xưa có một anh Chí Phèo, làm nghề mổ lợn, giỏi bắt phèo nên người ta gọi là Chí Phèo. Anh ta thường uống rượu say, đi trên đường làng, chửi trời chửi đất lung tung, trẻ con chạy theo hàng đàn. Chí Phèo không đâm chém ai cả.
Còn Thị Nở có người nói có, có người nói không. Cô Hồng, con Nam Cao, thì nói dứt khoát: “Ông ấy bịa”.
(Hồi ký Nguyễn Đăng Mạnh)
Nghi vấn văn học
Lý do là vì nghi vấn được nêu lên ở đây liên hệ tới những tác phẩm và những tác giả Việt Nam thuộc hai thế kỷ cách xa nhau khá dài: thế kỷ XIV, thời nhà Trần của Trần Thế Pháp và Mạc Đỉnh Chi, và thế kỷ XVIII (cuối thời nhà Lê của Lê Quí Đôn). Ở giữa hai thế kỷ này, có cuộc xâm lăng của nhà Minh và mang sách vở của ta về Tàu. Minh Thành Tổ đã ban hành ba sắc chỉ liên tiếp trong các năm 1406, 1407.
Truyện Việt Tỉnh, bài văn tế, câu đối của Mạc Đỉnh Chi mà Trần Văn Tích nêu
lên trong bài viết của ông là trường hợp điển hình.
Cũng vậy, với bài văn tế vị công chúa người Tàu. Lý do như tôi dã nêu trên là vì Mạc Đỉnh Chi là người đời Trần, thuộc thế kỷ XIV trước khi có cuộc xâm lăng của nhà Minh, đầu thế kỷ XV, nên biết đâu những tác phẩm của ông cũng bị người Tàu tịch thu đốt mất hay bị đem về Tàu rồi sau này văn của ông bị đạo luôn. Tất nhiên ở đây ta cũng cần để tới giai thoại liên hệ tới bài văn tế này vì đã có người cho rằng nó là bịa đặt. Có điều giai thoại có thể là bịa đặt nhưng bài văn và tác giả của nó vẫn là sự thực.
(Lĩnh Nam Chích Quái - Phạm Cao Dương)
Làng văn xóm chữ
Tôi chợt nghe tiếng Nguyễn Đắc Điều say mê hỏi chuyện Thái Thanh : "Thưa chị, Phạm Duy có ảnh hưởng như thế nào với tiếng hát của chị ?". Ánh mắt Thái Thanh như bừng sáng lên, giọng chị reo vui những âm thanh như tiếng của những hòn bi rơi trên sân gạch bát tràng thời thơ ấu : "Có những lần anh Phạm Duy mới sáng tác được hai ba câu của một bài ca đã gọi tôi : "Em, em Thanh, hát thử cho anh nghe cái câu này". Thế thì có nghĩa là bài của ông Phạm Duy chưa xong, Thái Thanh đã hát rồi.
Nguyễn
Đắc Điều : Như vậy là...
Thái
Thanh : Vâng tôi hiểu ý các anh. Tôi không nghĩ là anh Phạm Duy sửa đổi nhạc
của anh ấy vì tiếng hát của tôi đâu. Tôi chỉ nghĩ là có nhạc Phạm Duy thì có
tiếng hát Thái Thanh như thế này,
Tôi
hỏi : Chị có nhớ ai là người đặt ra câu "Tiếng hát Thái Thanh vượt thời
gian" ?
Thái
Thanh : Một
nhà sản xuất băng nhạc ở Sài gòn thời trước, anh ạ. Họ thâu tiếng
hát của tôi nguyên một cái tape rồi họ nói với tôi : "Chị Thái Thanh, tôi
muốn quảng cáo cuốn tape này với câu Thái Thanh, tiếng hát vượt thời gian, có được
không, thì tôi trả lời tùy ý ông bà.
(Đỗ Tiến Đức)
Để nhớ lại một thời
Hoài niệm xe lô
Nói là đi xe lô thì hành khách không cần xuống bộ qua cầu tạm, chứ lần đó tôi vẫn phải xuống cuốc bộ như bao chuyến xe đò khác. Tôi mới ca cẩm, xe lô cái nỗi gì, có mà “lô ca chân” theo lời hát của một tuồng cải lương trên truyền hình.
Sau năm 1968, cuộc
chiến ngày càng ác liệt, cầu đường nhiều nơi bị VC gài mìn phá hủy, có nơi phải
dựng cầu tạm, đầu cầu có đặt trạm kiểm soát của quân cảnh hay cảnh sát. Đường
về Trà Vinh chỉ hơn 160 cây số mà qua mấy chục cây cầu, lại phải chờ phà Mỹ
Thuận. Đi xe lô cho được nhanh mà về đến nơi phải mất năm sáu tiếng đồng hồ,
huống hồ chi hành khách đi miệt Hậu Giang, Cà Mau xuống ở bến xe còn phải đón
đò về nhà ở vùng U Minh, Miệt Thứ mất cả ngày đường.
(Trang Nguyên)
Làng văn xóm chữ
Hỏi : Chị có thể cho biết chị thích loại nhạc nào nhất ?
Thái
Thanh : Mười bài "Đạo Ca" của Phạm Duy.
-
Phạm Duy còn mười
bài "Tục Ca".
- Không, tôi không
hát mười bài này.
-
Chị nghĩ thế nào về Tục Ca ?
Thái
Thanh nhún vai cười : Tôi có nghe anh Phạm Duy hát cho nghe vài lần nhưng mà
tôi không hát. Tục
là không có hát.
Thái Thanh bước tới chiếc máy, bật lên. Băng Đạo Ca đã có sẵn, bung ra gian phòng êm ả những nốt nhạc thanh thoát. Giọng Thái Thanh vút lên như tiếng chuông ngân từ một ngôi chùa cổ nơi rừng núi, rồi bay theo gió, quyện vào những làn khói trong buổi chiều tà.. Thái Thanh ngồi nghe giọng mình hát mà cũng như say như đắm. Tôi hiểu rằng những âm thanh
của
giọng ca Thái Thanh với mười bài Đạo Ca này đã ru chị ngủ trong những lúc ngồi
một mình trong căn phòng hẹp này của viện dưỡng lão mà nhớ những bước viễn du
rộn rã những ngày tháng cũ.
(Đỗ
Tiến Đức)
Về điểm người Lạc Việt có mặc quần hay không thì ta bối rối lắm. Quyển Annam chí nguyên của Cao Hùng Trưng cũng nói là trước đời Trần Lê, người
mình chưa biết mặc quần.
Sao ta có danh từ quần mà Quan-thoại nói là fủa,
Quảng-đông nói là fuu, tức danh từ quần của ta không phải mượn của họ.
Thuốc lào mới du nhập vào nước ta vài trăm năm nay.
Theo Lê Quý Đôn thì “cây thuốc lào nguyên sản xuất ở Lữ Tống. Nước Nam ta xưa không có. Từ năm Canh Tý (1660) niên hiệu Vĩnh Tộ đời vua Thần Tông nhà Lê, người Lào đem giống ấy đến, dân ta mới trồng” (Vân Đài ngoại ngữ).
Đại Nam nhất thống chí ghi:
“Thuốc lào các huyện Thanh Lâm, Tiên Minh và Vĩnh Bảo đều có. Thuốc lào Tiên
MInh ngon hơn”.
Còn Phan Huy Chú cũng cho rằng: “Về huyện Tiên Minh có
thuốc lào” (Lịch triều hiến
chương – dư địa chí).
Chúa Nguyễn mở mang bờ cõi về phía Nam đến Bình Thuận
Lúc bấy giờ lãnh địa Đàng Trong chỉ có từ sông Gianh đến đèo Cù Mông (1). Vê phía nam là đất của Chiêm Thành. Người Chiêm Thành có nguồn gốc Malayo-Polynésian di cư lên phía bắc vào thế kỷ thứ I và thế kỷ thứ II trước Tây lịch
Lịch sử Chiêm Thành, hầu hết, là những trang chiến sử. Họ liên tục gây chiến với Trung Hoa, Đại Việt, Lào, Phù Nam, Chân Lạp. Đại Việt nhiều lân họ đánh phá, nên không còn lựa chọn nào khác là đánh họ để sinh tồn
- Năm 1069, Lý
Thánh Tông tấn công Chiêm Thành, bắt được vua Chế Củ làm tù binh . Chế Củ đem 3
châu (Quảng Bình và một phần Quảng Trị) để
được tha. Thế rồi năm 1074, Chế Củ đem hòang gia và 3000 quân xin cu trú ở Đại Việt
(?)
- Năm 1306, Chế Mân
đem 2 châu (ThừaThiên-Huế và Đà Nẵng ngày nay)
làm sính lễ xin cưới công chúa Huyền Trân.
- Năm 1402, Hồ Qúy
Ly chiếm Quảng Nam, Quảng Ngãi.
- Năm 1470, vua Lê
Thánh Tông đánh chiếm Chà Bàn (2) (hay Đồ Bàn ở
Bình Định)
(Trần Văn Miêng)
(1) Đèo Cù Mông là ranh giới giữa 2 tỉnh Bình Định và Phú Yên.
(2) Chà Bàn tiếng Phạn nghĩa thắng lợi
Thành
ngữ tục ngữ…sai
Bán tự vi sư
(Nửa chữ cũng là
thầy) Nói đến tình nghĩa cao cả giữa thầy và trò.
Thực tế không có ông thầy nào kể công lao hoặc tự nhận, tự xưng “nửa chữ cũng là thầy”. Do đó, không thể nói rằng thành ngữ này nói lên tình nghĩa của đôi bên, cụ thể là “giữa thầy
và trò” được. Ngược
lại, thành ngữ chỉ
nhằm mục đích tôn xưng, vinh
danh nghề thầy, công lao dạy
giỗ của thầy, sự biết ơn của trò đối với thầy học mà thôi.
Tham khảo: Nhà sư Tề Kỷ (đời Đường) bên Tàu hay thơ, thơ hay, làm bài “Tảo Mai” (Hoa
mai nở sớm) có câu: Vạn mộc
đống dục chiết, Cô căn noãn độc hồi. Tiền thôn thâm tuyết lý, Tạc dạ sổ chi
khai - Tạm dịch: Vạn cây băng giá chết, Mình cội ấm
xuân về, Đầu thôn ngập tuyết trắng, Mấy cành đêm nở hoa…
Tề Kỉ nhờ Trịnh Cốc
chỉ giáo. Trịnh Cốc nhận xét: “Sổ chi phi
tảo dã, vị nhược nhất chi giai ”
(Có tới mấy cành không thể gọi là sớm, chưa hay bằng một cành ). Thế
là Trịnh Cốc chỉ đổi một chữ (sổ-mấy thành nhất-một) mà toát lên thần thái của toàn bài thơ ! Sư Tề Kỷ
mới sửa thành: Tạc dạ nhất chi
khai (Một cành đêm nở
hoa) và nhận
Trịnh Cốc làm “nhất tự sư ” (thầy dạy một
chữ).
Khác với đoàn thuyền của Dương Ngạn Địch đi tới một nơi không có đồn lũy của nhà Nguyễn được ghi rõ lại trong sử (dù rằng người Việt đã tới sinh sống tại đây từ trước, do đó triều đình Huế mới chỉ định chỗ đến).
Đoàn
thuyền của Trần Thượng Xuyên) đi qua cửa Cần Giờ, vào đến Bến Nghé, không thể
nào không tiếp xúc với người Việt đang sinh sống ở đó, nơi có hai trạm thu thuế
đã được chúa Sải lập từ năm 1623, một ở Bến Nghé (Quận I), và một ở
Phiên Trấn (Quận 5) hồi đó có tên là Prei Nokor, sau là Sài Gòn rồi Chợ Lớn.
Đến đây, ta có thể đặt ra
câu hỏi :
“Tại sao làng Minh Hương đầu tiên không được thành lậptại Cù Lao Phố (Biên Hòa), nơi phồn hoa đô hội thời đó, hay Mỹ Tho là nơi dân Minh Hương đang canh tác”.
.jfif)
Đó là đất Phiên Trấn (tạm gọi khu đất nằm trong vùng đất tên Prei Nokor, dân Việt gọi là Sài Gòn, rồi đổi tên thành Chợ Lớn) nằm gần ngay một con rạch rất thuận tiện (không rõ tên gọi lúc đó, sau được vét lại rồi mang tên Kinh Tàu Hũ, Pháp gọi là Arroyo Chinois). Diện tích vùng đất, vào lúc phát triển sau này, để trở thành khu phố chợ cho người Hoa khoảng hơn 1 cây số vuông.
Mới đầu,
người ta đặt tên vùng đất đó là Phiên Trấn,
sau người Tầu gọi là Tài Ngọn (Đề Ngạn), Thầy Ngọn, Xi Coón, Sài Côn, Tây Cống để phân biệt với khu
người Việt sinh sống là Bến Nghé.
(Huỳnh Thị Mỹ Nhàn)
“Tử cung”
là cái quan tài
Trong bài Hịch Tây Sơn
Tại chẳng đoái tới số mệnh
Mặt nào trông vào chố tử cung
Hai chữ tử cung ở câu trên có nghĩa là cái quan
tài viết với chữ “tử” là chết. Chứ không phải…“tử cung” theo nghĩa thông
thường.
Thí dụ trong thành ngữ “cái quan định luận” trong chữ Hán là đóng nắp áo quan rồi mới luận cái hay, cái dở của người đã khuất. Chứ không ai nói đóng “tử cung” lại. Rất may hai chữ này đã biến mất, ngày nay không dùng…cổ ngữ nữa.
(Chữ nghĩa chúng ta – Bùi Bảo Trúc)
Kịch tác gia Trần Lê Nguyễn
Tôi vẫn lang thang kiếm sống qua ngày, xa lánh chợ trời mà có lần tôi đã coi là
chốn gió tanh mưa máu. Tôi đi bán xôi đến lúc quị ngã vì mất sức lao động. Một
cơn tai biến mạch máu não, tí nữa thì chết, nếu không chết thì cũng bán thân
bất toại, tê liệt nửa người. Tôi qua khỏi cơn bệnh như có phép lạ. Bây giờ di
chứng chỉ còn nói ngọng và khó khăn khi nói. Chẳng được một câu nào gãy gọn.
Còn một tay chưa tê tôi bèn viết. Kệ nó muốn ra sao cũng được.
Tôi bị tai biến mạch máu não phải nằm bệnh viện, ngoài vợ con ra tôi chỉ có bạn
bè, những người bạn nghệ sĩ nghèo, góp nhặt cho tôi từng đồng để trả viện phí.
Tôi mang ơn bằng hữu hoặc thân hoặc sơ. Khi đó tôi tường mình đi đứt rồi. Chỉ
có những khuôn mặt bạn bè cúi xuống tôi. Tôi nhớ mãi những khuôn mặt ấy, những
đôi mắt ấy không bao giờ quên được. Tôi làm sao quên được chú em bạn tù Võ Bá
Yên, nguyên là huynh trường Hướng Đạo Sinh, khi
khiêng tôi vào phòng cấp cứu phải mang cầm Chứng Minh Thư Nhân Dân (căn cước) để có tiền đưa tôi qua cửa ải này. Trước khi mê man, tôi còn ghi nhận được hình ảnh ấy. Nay thì Võ Bá Yên không còn nữa, chú em ấy bị nhồi máu cơ tim cũng đã chết rồi.
Tôi đưa Yên đến phần mộ ở Bình Hưng Hòa. Tôi đã khóc. Tôi quì trong chùa cùng
các sư cầu siêu cho Yên. Ôm hai đứa con nhỏ của Yên, khuyên nhủ chúng cố giúp
mẹ chúng duy trì nghề bán cơm bình dân ở căn nhà cạnh chợ Cây Quéo. Bố chúng
chết rồi, hàng cơm thiếu người bưng tô rửa chén, các cháu phải thay bố ngoài
giờ đi học.
Khi tôi rời bệnh viện ít ngày thì vợ tôi cũng giở dạ đẻ, đứa con út tôi hiện
nay. Lúc ấy tôi không có tiền. Mẹ con nó may mắn mẹ tròn con vuông và vợ tôi
chịu đoạn sản để lấy tiền thưởng đóng thay viện phí. Vậy cũng xong. Chuyện cũng
như người phải bán máu mình để lấy tiền mua cơm ăn. Như cây nến tự ăn mình đề
duy trì ngọn lửa.
(Nguyễn Thụy Long)
Hồn Sài Gòn trong từng món đồ cũ
Đã 36 năm trôi qua, một quãng thời gian đủ để những người “chiến thắng” vùi chôn, xóa sổ sạch mọi vết tích tồn tại của “đồng bào” thù địch khỏi tầm mắt. Và chút Sài Gòn ít ỏi còn sót ấy, tất nhiên, cũng đang trên con đường bị họ triệt tiêu hoặc đang tự triệt tiêu mình trên lộ trình già nua, hư hỏng của thời gian.
Hủ gốm Cây Mai -Sài Gòn, trong bộ sưu tập
của Trần Tiến Dũng.
Vui sướng và đau buồn – hai trạng thái trái ngược nhau ấy là những cảm xúc thường bắt gặp mỗi khi tôi đối diện với chúng đây đó trên các nẻo đường Sài Gòn. Khi là một ngôi nhà kiểu Pháp xây dựng từ đầu thế kỷ 19 vốn từ lâu đã là biểu tượng cho cái đẹp Sài Gòn nay bị đập phá để xây một cao ốc mới; khi là một bình gốm Cây Mai – Chợ Lớn như những kiều nữ nằm chờ khách trong những tủ kính của khu phố đồ cổ Lê Công Kiều; có khi là một chiếc máy nghe nhạc Akai đang ủ rũ , héo hắc với cuộn băng Sơn Ca 7 trong xó góc của một tiệm bán đồ cũ trên đường Âu Cơ.
(Trịnh Cung)
***
nhà thơ đã khuất núi
(Danh sách cập nhật tới tháng 6/2017 – Nhật Tiến biên soạn
Tổng hợp từ nhiều
nguồn)
.jfif)
Phạm Việt Tuyền
(1926-2009)
Nhà văn, nhà thơ, nhà phê bình văn học, nhà báo Phạm Việt Tuyền, bút hiệu Thanh
Tuyền, sinh ngày 15 tháng Tám, năm 1926. Ông từng là Chủ nhiệm nhật báo Tự Do.
Ông cũng là Tổng Thư Ký của Trung Tâm Văn Bút VN trong nhiều nhiệm kỳ. Tác phẩm
của ông gồm những cuốn “Trên Ðường
Phụng Sự,” (Kịch, Xb năm 1947) “Nghệ Thuật Viết Văn,”(Biên khảo, Xb năm 1952) “Phá Lao Lung,” (Thơ, Xb năm
1956) “Quan Ðiểm Về mấy Vấn Ðề
Văn Hóa,” (Biên khảo, Xb năm 1953) hay “Phương Pháp Nghị Luận, Phân Tích và Phê Bình Văn Chương,” (Biên
khảo, Xb năm 1969).. vân vân…
Trong lãnh vực giáo dục, ông là giáo sư dạy chứng chỉ dự bị ban Việt Hán, ở Ðại Học Văn Khoa, Sài gòn; hay chứng chỉ Văn Chương Việt Nam, cho năm thứ nhất ở Ðại Học Văn Khoa, Huế. Ðầu thập niên 1980, định cư tại thành phố Strasbourg, Pháp.
Ông mất ngày 16 tháng 2, năm 2009.
***
Chữ nghĩa
làng văn
(Vũ Thư Hiên)
Hôm qua trời đổ mưa rào,
Mặt trời sợ ướt lẩn vào đám mây.
Cuốn sách đầu tiên, đích thực sách, mà tôi được đọc, là Chân Trời Cũ. Một ngày, mẹ tôi mua Chân Trời Cũ về. Bà đọc chăm chú, có lúc thừ người ra, lấy tay dụi mắt – bà khóc thầm.
Chờ cho mẹ đọc xong, quên nó rồi, đi vắng rồi, tôi mới
dám lấy nó ra từ trong giỏ kim chỉ của bà. Lệ trong nhà là thế, trẻ con không
được đọc sách người lớn.
Chữ nghĩa
làng văn
Bài thơ Ông đồ
Chỉ kịp nghĩ đến đó, trái tim đa cảm của nhà thơ bỗng
bật lên một tiếng nấc thương xót kẻ "hàn nho mãi tự":
"Năm nay đào lại nở.
Không thấy ông đồ xưa.
Những người muôn năm cũ.
Hồn ở đâu bây giờ".
Sau này, khi bài thơ Ông đồ đã trở thành một tác
phẩm văn học đỉnh cao về niềm hoài cổ.
Tâm sự
lại điều này với người bạn thơ già Tú Sót, cụ Vũ Đình Liên mắt ngấn nước:
"Nhưng bạn ạ, có lúc tôi cảm giác bài thơ Ông đồ
hình như không phải của mình mà là tiếng nói từ ngàn xưa vọng lại"
(Lê
Chánh Thiêm)
Ảnh Nguyễn Bá Lân
Mời Xem Lai :
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét