nhungnguoibanspsg.: SỔ GHI THÔNG TIN VỀ LUẬN NGỮ Ở NHẬT BẢN

Tác giả: Nguyễn Sơn Hùng

Lời thưa trước

Trong quá trình tìm hiểu người Nhật Bản học và giải thích sách Luận Ngữ như thế nào, người viết thấy có nhiều thông tin mà người viết không thấy trong các tài liệu tiếng Việt (có thể do việc học nông cạn của bản thân) nên ghi chép lại để biên soạn trong tương lai. Tuy nhiên không biết dự định sẽ được thực hiện vào lúc nào! Do đó, người viết xin giới thiệu nội dung ghi lại để quý độc giả nào quan tâm có thể tham khảo. Do đó nếu có sơ sót xin vui lòng tha thứ cho.

Bài này tóm tắt nội dung:(1) “Đọc Luận Ngữ” của hội Nghiên Cứu Sách Báo書誌研究đăng ngày 16/10/207, và (2) “Vị trí của Luận Ngữ Chú của Trịnh Huyền khi so sánh Luận Ngữ Tập Chú của Hà Yến”do giáo thụ Watanabe Yoshihiro đăng ngày 28/2/2014.

***

Sơ lược về các sách chú giải Luận Ngữ

Luận Ngữ được vào Nhật Bản vào năm 285 do Vương Nhân王仁của nước Bách Tế (Hàn quốc) tặng sách.
Ban đầu phiên bản Luận Ngữ có 3 loại: Tề Luận Ngữ, Lỗ Luận Ngữ và Cổ Luận Ngữ. Cố Luận Ngữ được tìm ra từ trong vách nhà của Khổng tử.
Trương Vũ張禹hiệu đính 3 phiên bản trên để soạn ra Trương Hầu Luận Ngữ張候論語.

Giữa thế kỷ thứ 3, Hà Yến何晏 (196~249)(1) chọn lọc chú giải của 7 người trong đó có Khổng An Quốc, và thêm vào chú giải của ông, soạn sách Luận Ngữ Tập Giải論語集解với 4 người khác là Tôn Ung孫邕, Trịnh Trọng鄭仲, Tào Nghĩa曹羲và Tuân Nghĩ /Ỷ荀顗. Sách này thường gọi là cổ chú.

Vào thế kỷ thứ 6 đời Vũ đế của nước Lương, Hoàng Khản皇侃biên soạn Luận Ngữ Nghĩa Sớ論語義疏. Sách này sau này không còn lưu truyền ở Trung quốc nhưng ở Nhật Bản được học trò của Ogyu Sorai tên Nemoto Bui根本武夷 (tự 伯修) tìm thấy ở văn khố của trường học tên Ashikaya足利学校, sách được xuất bản vào năm 1750 và được xuất cảng ngược qua Trung quốc, làm các học giả đời Thanh rất ngạc nhiên. (Người viết rất thán phục tinh thần học hỏi và gìn giữ đồ vật xưa của người Nhật Bản.)
Vào thế kỷ thứ 10, Hình Bính邢昺(932~ 1010) đời (Bắc) Tống soạn Luận Ngữ Chính Nghĩa論語正義. Ông giản lược các nội dung phức tạp phiền toái của Luận Ngữ Nghĩa Sớ, và bổ sung thêm cho Luận Ngữ Tập Giải.
Trái nghịch với cổ chú, sách chú giải Luận Ngữ Tập Chú論語集注do Chu Hy (1130~1200) đời (Nam) Tống biên soạn được gọi là tân chú.
Trong Luận Ngữ Tập Thuyết論語集説của Yasui Sokken安井息軒(1799~1876) được in trong Hán Văn Đại Hệ漢文大系quyển 1 của nhà xuất bản Fuzanbô富山房, cứ mỗi kinh văn của Luận Ngữ, sách tập hợp các chú giải của Luận Ngữ Tập Giải, Luận Ngữ Nghĩa Sớ, Luận Ngữ Tập Chú v.v… nên rất tiện lợi để so sánh.
Về lịch sử tiếp nhận Luận Ngữ ở Nhật Bản thì Luận Ngữ Niên Phổ論語年譜 (2 quyển)(2) của Hayashi Taisuke林泰輔 (1854~1922) rất tường tận. Có cả phần Trung quốc và Âu Mỹ.

Ở thời đại Nara và Heian thì Luận Ngữ Tập Giải là chủ yếu. Luận Ngữ Tập Chú của Chu Hy sang Nhật Bản vào hậu kỳ của thiên hoàng Hanazono花園(1321~). Thời Moromachi thì Luận Ngữ Tập Giải được đọc rộng rãi.

Vào thời Edo Chu tử học(tức Tống Nho)được xem trọng, và phụ trách đứng đầu là Hayashi Razan 林羅山 (1538~1657). Chu tử học lan rộng trong giới võ sĩ, được dạy ở terakoya (trường học dành trẻ em), và đi sâu vào quần chúng. Bản chất của Chu tử học là quy chế luân lý nghiêm khắc. Phản đối khuynh hướng này, có học phái Cổ nghĩa học của Itô Jinsai伊藤仁斎(1627~ 1705), tác phẩm chú giải của ông là Luận Ngữ Cổ Nghĩa論語古義. Ngoài ra, còn có học phái Cổ văn từ học của Ogyu Sorai荻生伹徠(1666~1728), sách chú giải của ông là Luận Ngữ Trưng論語徴. Chủ trương của Jinzai thì khoan dung và ông cho rằng Luận Ngữ là sách cao quý nhất trong vũ trụ. Sorai thì giải thích đạo Khổng là thuật trị quốc để an dân được các vị tiên vương từ Nghiêu, Thuấn cho đến đời Chu như Văn vương, Võ vương và Chu Công Đán lập ra và tu sửa dần dần để ngày thêm hoàn hảo trong trên 1800 năm nên ông gọi là đạo của các tiên vương. Đạo này là một loại chế độ xã hội, hoặcluân lý xã hội chớ không chỉ dừng lại ở việc tu dưỡng cá nhân.

Để so sánh các giải thích của cổ chú, tân chú và chú giải của Jinsai và Sorai thì sách Luận Ngữ Tập Lãm論語徴集覧 của Matsudaira Yorihiro松平頼寛(1703~1763) rất tiện lợi. Bởi vì mỗi kinh văn của Luận Ngữ có thêm các chú thích của Luận Ngữ Tập Giải, Luận Ngữ Tập Chú, Luận Ngữ Cổ Nghĩa và Luận Ngữ Trưng.
Người kế thừa trung thực của Sorai là Dazai Shyundai太宰春台(1680~1747). Sách chú giải của ông có 2 loại, được biên soạn xong sau khi Sorai mất 10 năm. Loại thứ nhất chỉ thêm kết quả khảo chứng để bổ sung cho Luận Ngữ Trưng, sách tên Luận Ngữ Cổ Huấn論語古訓. Loại thứ 2 thì chi tiết hơn, ghi lại quá trình khảo chứng, trích dẫn các tài liệu để đưa đến kết luận, sách tên Luận Ngữ Cổ Huấn Ngoại Truyện論語古訓外伝gồm có 20 quyển.

Bởi vì giải thích của Sorai rất độc đáo đầy cá tính, khác với các học giả đi trước nên có nhiều bài bác. Thí dụ như (1) Luận Ngữ Trưng Phế Tật論語徴廃疾của Katayama Kenzan片山兼山(1730~1782);(2) Phi Tồ Lại Học非徂徠学(3)của蠏維安(1705-1778) còn gọi là Kani Yôsai蟹養斎; (3) Phi Vật Thị非物氏(4)củaHei Yu平瑜.

Sách chú giải Luận Ngữ của Trịnh Huyền

Giống như sách Luận Ngữ Chú Sớ của Hoàng Khản, sách chú giải của Trịnh Huyền鄭玄(127~200, Hậu Hán) cũng không còn được lưu truyền.

– Sorai cho rằng muốn hiểu đúng ý nghĩa của lục kinh cần phải hiểu đúng ngôn ngữ của cổ đại. Ý nghĩa và cách dùng từ vựng và văn phạm thay đổi theo thời gian. Do đó, các sách chú giải gần thời của Khổng tử đáng tin cậy hơn về sách chú giải cách xa về sau này. Sách chú giải của Trịnh Huyền được viết vào thời Hậu Hán nên được chú ý đến từ quan điểm này.Ngoài ra ông là người chú giải nhiều kinh sách cổ điển như các sách Thượng Thư (kinh Thư), Mao Thi, Chu Lễ, Lễ Nghi, Lễ Ký, Luận Ngữ, Hiếu Kinh v.v…

Mã Dung (79~166) là thầy của Trịnh Huyền và cũng chú giải nhiều kinh sách như Thượng Thư, Thi Kinh, Tam Lễ, Luận Ngữ, Hiếu Kinh, Lão Tử, Hoài Nam Tử v.v…
TsukihoraYuzuru月洞譲(1918-1991)đã tập hợp các chú giải của Trịnh Huyền về Luận Ngữ trong các sách như Luận Ngữ Tập Giải v.v… để soạn quyểnTập Dật Luận Ngữ Trịnh Thị Chú輯佚論語鄭氏注(5) (Tập dật: thu thập lại những cái đã tản lạc). Vào tháng 2 năm 1908 phái đoàn khảo cổ của Paul Pelliot (1878~1945) người Pháp đã tìm ra được gần 4 thiên sách chú giải của Trịnh Huyền trong Đôn Hoàng Thạch Quật敦煌石窟.

Vào năm 1969 bản chép tay của học trò khoảng 12 tuổi tên卜天寿được tìm ra trong ngôi mộ ở Tân Cương, Tây Tạng. Khoảng 870 điều tương đương 60% của sách, được tìm ra. Nội dung này được nhà xuất bản Heibonsha ở Nhật Bản xuất bản 2 loại sách phát hành vào năm 1972 và 1978 (6) (7).

Theo giáo thụ Watanabe Yoshihiro, ở Trung quốc Nam Triều trọng sách chú giải của Vương Túc王粛 (464~ 501) hơn, và ở Bắc Triều thì sách chú giải của Trịnh Huyền được xem trọng và được dùng để học thi ra làm quan. Tuy nhiên đến đời Tùy cả 2 sách đều được dùng để học thi nhưng không hiểu tại sao sách của Trịnh Huyền được thịnh hành trong giới dân chúng lại bị tản mất đi không còn lưu hành.

Giáo thụ cho rằng sách của Trịnh Huyền có ưu điểm về phương diện học thuật kinh sách và thân cận với Phật giáo.Hà Yến đã cắt bỏ phần giải thích có tính cách học thuật kinh sách của Trịnh Huyền.Theo giáo thụ, ưu điểm của Trịnh Huyền là giúp cho người học hiểu được vị trí của sách Luận Ngữ trong tổng thể của hệ thống học thuật.Tuy nhiên dù khi học không học từ sách, khi trưởng thành người học cũng có thể tự thấy được.Vào thời Đường sách Luận Ngữ được dùng làm sách giáo khoa cho trẻ em nên ưu điểm sách của Trịnh Huyền trở thành khuyết điểm. Đó là lý do sách này bị tản mất đi.

Nguyễn Sơn Hùng, 2~3/11/2025

Trở về trang chủ
Xem thêm cùng tác giả: Những bài viết và dịch của Nguyễn Sơn Hùng

Ghi chú